авторефераты диссертаций БЕСПЛАТНАЯ БИБЛИОТЕКА РОССИИ

КОНФЕРЕНЦИИ, КНИГИ, ПОСОБИЯ, НАУЧНЫЕ ИЗДАНИЯ

<< ГЛАВНАЯ
АГРОИНЖЕНЕРИЯ
АСТРОНОМИЯ
БЕЗОПАСНОСТЬ
БИОЛОГИЯ
ЗЕМЛЯ
ИНФОРМАТИКА
ИСКУССТВОВЕДЕНИЕ
ИСТОРИЯ
КУЛЬТУРОЛОГИЯ
МАШИНОСТРОЕНИЕ
МЕДИЦИНА
МЕТАЛЛУРГИЯ
МЕХАНИКА
ПЕДАГОГИКА
ПОЛИТИКА
ПРИБОРОСТРОЕНИЕ
ПРОДОВОЛЬСТВИЕ
ПСИХОЛОГИЯ
РАДИОТЕХНИКА
СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО
СОЦИОЛОГИЯ
СТРОИТЕЛЬСТВО
ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
ТРАНСПОРТ
ФАРМАЦЕВТИКА
ФИЗИКА
ФИЗИОЛОГИЯ
ФИЛОЛОГИЯ
ФИЛОСОФИЯ
ХИМИЯ
ЭКОНОМИКА
ЭЛЕКТРОТЕХНИКА
ЭНЕРГЕТИКА
ЮРИСПРУДЕНЦИЯ
ЯЗЫКОЗНАНИЕ
РАЗНОЕ
КОНТАКТЫ

Pages:     | 1 |   ...   | 5 | 6 ||

«ФЕДЕРАЛЬНОЕ ГОСУДАРСТВЕННОЕ БЮДЖЕТНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ НАУКИ СЕВЕРО-ОСЕТИНСКИЙ ИНСТИТУТ ГУМАНИТАРНЫХ И СОЦИАЛЬНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ ИМЕНИ В.И. АБАЕВА ВЛАДИКАВКАЗСКОГО ...»

-- [ Страница 7 ] --

Зазхсснты ам цы федтон – цырагъ кнынц, цырагъ кны хдзары хицау др, стй хдзары хицауы бинонтй, хорз кндт кннт, чызг мойм км ис… Мнн мн м дис саджы каис Казбег куы амарди, Маринйы фыд, уд скодтам тынг стыр цырагъ, уымн хъуы цыппар фарсы хъуам йын уа, м й цыппар фарсы вййы фткъуыт. Гъе уымй фстм й рсугъд куыд аразыс, гъе афт й хъуам бацтт кнай адджинагй. м гъе уый. Хдзары бинонт др скнынц, схи стъол хицнй, м гъе уыцы стъолыл уыдонн с фын гыл цы врой, гъе уыцы цырагъдарн гъе уым вййы врд, м гъе уый хъуам рцтт кной. Флдисг… Афт куы арвитынц, уд зазхссны гъе уыцы рстгм, згъг, н фзгъынц. Фл хъуыддаг цуы фссихорй фстм. м ма хур куы фксы, гъе уд ныккнынц хлар, фл уыцы цырагъдарнт судзынц хсвы, хъуам судзой, гъе удм чидрт фбады, флггад кнынц, цыдрт хсынынц, чи нгуз хсыны, чи цы, афтмй фбадынц. м райсом куы вййы, гъе уд улмрдтм ацуынц, м й ахссынц улмрдтм. Иу дзы хдзары ныффлдисынц м й байуа рынц, стй й улмрдтм ахссынц инн. Гъе ныр ма чидр др не ‘рхссы? Иу дзы вййы, дыуу, м уд уыйон байуа рынц, уым фсин йедт чи уа, уыдонн, й дыргъ ын ртонынц м с байуарынц, улмрдтм чи ацуы рухсаг кнынм, уыдонн.

– Цыт фдзурынц?

Рухсаг у! Дзнты бад. Д афдзы хай мн дыргъй др, адджинагй – цыдриддр и, уыдон дын хлар кнынц. (Хойраг кй скной, фых хойрагй.) нбары хай дзы макмн кн, чи дын и уым, м дзы д бон кмн у, гъе уыдонн дзы хай кн.

Афтт фхлар кнынц, улмрдтм куы ацуынц, уд.

Дзбхй дм хцц кннт, срд дын ма мбийнт, зымг дын ма слнт. Д раз дзагй дзагдр кнд, ногй ногдр кнд. Мхдг цы зонын, цы федтон, уый.

– Цырагъдарнй фстм ма цы фкнынц?

Цырагъдарнй фстм нуый хойраг. Хойраг кнынц:

чъирит алыхуызонй, цхраджынт др, гъе ныр зымджы та къабускаджынт, улибхт. Гъе ныр картофджынй афт фзгъынц н фыдлт, з й афт рййфтон, картофджын тагъд мбийы м хлар кнынм н бззы. м, згъын, й лг кд хрг н кны. Фл ахм мрдджынт вййы м фыдджынт др скнынц, дыуу фыдджыны др скнынц, цып пар др скнынц, бир-бирт н, мн чындзхсвы куыд вййы, афт, фл иуй-иу, хлары тыххй. з м чындзн фзгъын, з, згъын, фыдджын уарзын, м, згъын, мын иу дыуу фыдджыны алы хатт др скн (худы). Гъе уый дын зазхссн.

– Зазблас та фкнынц?

Зазблас кнынц рыгонн. Хуыцау н уымй бахизд, фл. м зазблас кнынц, мн ёлк куыд фкнынц, афт.

Фанарь йедт йыл не ссудздзын, фл дыргът, къафетт, – ауындзг чи уа – носкит, тамакот – гъе уыдтт сауындзынц зазбласыл. Тамако йедт, носкит гъе ныр й боны чи лггад кодта, уыдонн байуарынц. Зазблас кнынц, фсивдй чи амла, гъе уыдонн кнынц зазблас. Зрдтн н кнынц зазблас.




– лм др ма-иу куы кодтой?

м гъе уый лм хуыйны. м н фыдлт куы уыды сты, уд й з мн… мхицн фсымр йедт бир амард, уд-иу й хастой бхыл, м-иу улмрдтм цы хдзарй ра цыд, уырдыгй-иу й цгъдг цыдысты, цалынм улмрдтм бахцц уой, гъе удм. м-иу й афтмй хастой зазблас др. Куат др кнынц. Иу бон мн м чызджы ‘фсин амарди, м ксын, м й хот др, схдг др, м чызг др стыр цырагъдарн скодта, м уд з куат скодтон.

– Куат та цы у?

Фартук, ног фартук, м й рвр, м гъе ныр рдгй длм цы ‘мблы, рсугъд къафеттй, гъе уый афт ндахыл скн, м й ффидар кн. Мн афт фартук куы рврай… м й дзбх й сынтгыл рврдтон. Тынг арфт код той, куыд, дам, ма д зрдыл рлууыди, згъг, й хо мын афт. Уый др кнынц зазхсснты.

– Фылдр дзы адджинаг вййы. Цым цмн?

Фылдр адджинаг. Гъе афт баззад. Гъе ныр дзы мн хойраг др кнынц. Афтт. Гъе ныр уый фст вййы зрдврн.

Зрдврнты та гъе афт баззади, гыццыл чызг куы уыдтн, уд др й афтмй федтон, гъе ныр др афтмй: акнынц кусарт фыс исты, къаддр, исты ахм. м гъе уд уымн й галиу хъус, стй уд… гъе ныр ксаг та ам федтон, махм ксаг никуы врдтой, ам кнынц гас ксаг, махм н кнынц.

Зрдврнты зрд, къах м й хъус – уыдон ныгнынц улмрдты. Гъе ныр дын й истори – уд й н зонын, раст згъгй. Цы рййфтон, уый зонын, фл й цмн кнынц, гъе ныр цыдр хъуам хабар уа, ныхас.

– Ксаг уд зрдврны вййы?

гас ксаг гъе уыцы зрдим ныгнынц. Уый та ам федтон.

м иу бон з Толпартм ныдздзырдтон, дл Бокойт рарвы стой, м дын бавдлдысты мн сывллтт, мн гъе ныр дынджырдрт чи сты, уыдон, м дын Хърупсы ‘рдм агург куы ацыдаиккой. Уыдон цй ксагахсджыт сты? м ахм дугъы фдн, ахм дугъы, м изры хур куы фцйныгуылд, уд ма с ссардтон, мн ай (показывает на внука), адоны уон, дынджыр, м гъе афт рдгй длм ныххуылыдз сты, тыххй ма с изры ссардтон. м, згъын, цм? м, дам, нын Блу загъта. Згъын, флтау бауай, базары фуй кнынц свежит. Гъе уый та афт зрдврны. нуый зрдврны уыйбрц адм н вййы, стй бир зрдврнт вййы. м гъе уый др афт, уым др дыккаг бон фцуынц улмрдтм, й боны н, фл дыккаг бон, й боны райсомй уыдон арви тынц м с баныгнынц лппут, лгт – чи уыд, уый, м гъе уыдон рухсаг уым фзгъынц. Хдзары та дыуу, цалдр крдзыны скнынц м рухсаг фзгъынц.

Текст № Калоева-Халлаева Валентина Андреевна, 1925 г.р., г. Диго ра. Текст записан в июне 2008 г. З.А. Халлаевой.

Комахсни хист комахсн уомн хуннуй, ма феврали мй й комахсни мй. Инн номй комахсн ма й хист др хун нуй комахсни хист. й иморац кадгин хист, хуннуй ма баднт, косарт дзи фууй. Баднт ба уомн хуннуй ма хеонт ндрт хсв бадг фккнунц. Еци бон улмрдтм н фццунц, фал сум фццунц. ма хсви ба таургъ кнунц, бадунц, хср, нгоз сттунц, цъар ба ин знхм калунц. ‘Ма с бл хтунц ‘ма уони кърц кърц кай, е мрдтм игъусуй. Гъе уой туххн. Хурунм ба дзи фууй али хуруйнаги гъдау др еци хисти цхгун фид… еу мнкъй – еу фондз кили брц. Муд, гъос муд. Мн бинд зити цъст – цъст ками фууй, ухн муд. Гъос муд ку нбал уид, удта нуой тагъд муд. Удта си фууй нантиху ари крдзин ‘ма србл ба цхгун цихт, с фарсм – муд, с фарсм – цхгун фид.

– Цмн?

М-а, гъе уот рййафтон, гъе уот й кондтонц. Мрдти ‘гъдауи дуу гъуй: еу крдзин ма еу цихт… един – дуу.





Нуг… хъпбл ести кугау ести др, аллихузи хуаруйнаг др си фууй.

– Адгийнаг бер фууй, н?

Адгийнаг бер фууй.

– Цмн?

Мрдтм алке др стараться фккнуй фулдр ин уа, хуздр ин уа… Дзикка й, пириндзй кадгиндр см неци ес. Цмн, ой ба н зонун. Раздр пириндз исахуадунц, гъе уд та райдайунц рохсаг кнун.

– Рагй др блас тахтонц?

Мн заманй ардм о. Блас тахтонц, хъбрдр ба... лхъунн, например, нимт, цохъат, истахионц.

Алцидр ибл уид. ма бхбл рабадид улмрдтм ку цуионц, ‘ма сабур цо сувллнтт кми уид, уоми ба сабурдр ркнид, ма сувллнтт лдзгутй къурццит кодтонц, цмй рхауа. Уотемй рахъртид улмрдтм.

Силгоймагн, молодоййн – ласкърдтт, кис, сумк – еони тахтонц. Лхъунн ба гъе куд загътон, гъе уот. Каргундр нлгоймагн, например, удта ход истахионц, рон, лдзг. Каргундр силгоймагн бараздарн, цетен, лхуйн стохионц ма гъе уони улмрдтм фхссионц, ма с уоми ба крднй къуппит...

– Адмн с байуарынц?

Басиуарионц уот, ниссхйтт книонц.

– Кисмусй ба цм?

Кисмус уздан продукт бл нимад адтй мрдти ‘гъдауй др. ‘Ма халбл й кодтонц цирагъдарн, али зианн др цирагъдарн кодтонц. Цирагъдарн е ба ин мрдти рохс уа, ци рагъ. Как обычно, ами, улбл ци цирагъ йе. ма и бл уид цуппар тегъи, цуппар тегъебл естит бунм ауигъд, срй ба ести продукт – фткъу, лимон, ести ибл рсугъддзийнадн.

Еот уид. Гъе дин комахсени хист.

– Дзорг дзи фккнунц?

Еци еу хузи й ниххлар кндзинон. Нуг... хцц ба ма ин фккнунц, къуре фстдр уид, назуйи хист. ‘Ма й удта кнун байддтонц еум. ‘Ма си фууй нуг стъол, нуг къела, ‘ма ин е стъолбл, нивврунц, ке ин скнонц, уой. Инн стъол др уд фале е др ма обязательно. Уорса ги гъдау ибл н уид, карки, уорсаг др ибл н уид. Не ‘нгъистй, н фтки адтй уой туххй, ма комбасти хурфи адтй, пахси рстги, уид, ма уоци замани ба, уоци продуктт н хуардтонц, не ‘нгъистй. Зиани др еци рстги кодтонц ксалги хист, фидй н, фал ксалгй хист. Адтй уохн за ман др ма – мард хе врун н бауагъта. Куд ома? Айдн има бадардтонц ‘ма хед фестид, рахед уид, ратулф уид.

‘Ма син загъта саугин гъуй ксалгй хист кнун.

– нуой ба рамардй?

нуой ба мард аттй, кили хурфи адтй. Ема саугин им ку рбацудй, уд бамблдтит кодта, рим кастй, ма зрд фдзурдта, гас ма й, й уод ма хемй. ‘Ма син загъ та: хист гъуй кнун ксалгй. ‘Ма гъеуой агоруй йе ой хезуй.

‘Ма еци фдбл Даргъкъохм ранднц, ма ордигки сластонц бричкй ксалг, кдзос кнунм февналдтонц, ‘ма ксалгй хист искодтонц, ма хе ‘руагъта зиан ‘ма врд рцудй. Гъе адтй цг хабар. врг ба ибл кодтонц насгунт. Ма...

ибл уид рмстдр сойни фунх хъдоргунт, мудй гъст, уд та кълуа.

– Клуа ба ци й?

Клуа ба й нантихуари цкутй скнионц ‘ма с баинси онца, ма удта уой ба ниттегъионц. Инсадй искнионц, муди хцц адгин, ма дзи искнионц мн амй стурдр (показы вает чашку), ухн гулт, ат тумбул мициги хузн... Мн гъе уомй устурдр. Ма с дуу тефсегеми... еуеми др цуппар ин неми др цуппар. Рстг ййевуй, ‘ма нур ба с неке бал кнуй, м кълуай бсти врунц халва. Халва балхнунц м й ат цуппар къртти ракнунц ма уой нивврунц.

– Кълуа ба цмн, цй брггнн адтй?

Н зонун. Гъе уот рбаййафтон ма гъе уой зонун. Фид ндрт дзи не ‘нгъистй... айк н, уорсаг н – неци. ма ци цудй хуздр, гъе уони кодтонц: къабускагунт, уонбл др маслй кодтонц жарит, фткъугунт, скр ибал кодтонц.

– Ку ниххлар кнунц, уд улмрдтм ести хсг фууй?

Ку ниххлар кнунц, уд та исесунц алцмйдр, м с фхссионц. Нур ба заман куд кнуй... Уд кодтонц авд сабати, уой фсте кнун байддтонц рт сабати. рт сабати др искнунц хдзари фулдрет ‘ма с хдзари ниххлар кнунц, ескмти радзорунц, уолмрдтм ба къохврунм рацунц уотемй. Рзи хцц сувллнттн иуарг бацунц.

Ксалг си фууй, ма ксалг кай уой ба растительный мас ли жарит искнунц, уд та дони фунх, цхгун дони фунх. Ма еу тефсеги еу хузи, иннеми баинн хузи. Карк н, цихт н, фид н – мгур стъол фххуннуй назуй хисти стъол.

– Гъе нур мн инн хисти кркит ку феврунц, уд с куд врунц?

С хъурт хор искснирдм, галеу фарсм зианн...

– Цм?

Хуцау рдм уот врд фуунц мрдти ‘гъдаун, кувдн бабй наоборот, рахесфарсбл. Гъе уой фсте ба рацуид рстг фондз къурей др, мй др уот злдгрдни хист.

‘Ма йе др дзбх хист. Устур косарт дзи н фууй, фал дзи далис фус... Рзй алцидр уид. Фус ку равгрдионц, уд ин тогй еу минкъий сесионц йестми, уд та ин къах рахецн книонц, зрд ин рахецн книонц ‘ма с рврионц.

Расхецн книонц къах, зрд, тогй еу минкъй. Ма с еуварс рврионц хист ку сцтт уид, уд. Ниссхлар книонц, ‘ма еуварс лууионц, уд с хцц рахссионц.

Цмн? Цй брггнн адтй? Тог аттй цмй тогй хъаургин, тухгин зрдй, къахй ба – къах ба й гъудй ртх цгъдунм. Рахес къах ба ин гъе уот...

– Нигнг с бакнунц?

Удта ма уид гъе уони хцц цуппрймагн ма еу мнкъй ксалг. Ма с хисти ба уид сдобный пирог, хъбр устур гул н, фал пирог обыкновенный къерей ас, ма уой хцц с кстрт улмрдтм фххссионц. Кстртй цуппар адймаги рартасионц. Ма знхи гппли мард кми н адтайд, кдзос дзбх раун пирог рврионц, ма ибл исзелионц знхй гппл. Ма й рбахссионц цирт бл й рврионц. Злдгрдн гъе уой туххй хундтй. Мрдти злди хай хе уа.

– Ксалг ба цм?

Ксалг ба дон ин дондзау фууй, дон ин фххссуй мрдти ма йе дондзау фууй, цмй дон бл ма тухса, гъе уой туххй.

– Кцй рацуднц еци гъдутт?

Фидлтй рацуднц, фидлтй байзаднц, ма уой ба з др н зонун. Н фидлт, н зрндт кддрй ардм уони кнунц. Хлар ба уот книонц... Хлар ку книонц, уд та гъе уот дзорионц хларгнгй: «Рохсаг о, рамлг – ном ин згъид. Хларй дин с дттунц ма дин хлар унт. Ке дин исцтт кодтонц арти комй, карди комй, аги комй кадр рацудй, ма рацуа д номбл ет дин хуарз, хцун унт. Хуруни бар дттуни бар д уд. нбари хай макмн бакн. Ке хцц д фндуй, уони хцц мхурд мбадин уо, д фрдзеу дин дзенети хуаллаг ад кнд. Тух улазар дбл маке кнд, маке фуд. Рстит, циткинти хцц уд д бадн, д бунат, цъх злд д бадн, хсири цад д найн... С дзенети фткъу хурдй др д хуруни бар уд. Цалинм будури цалх зела, хонхй дор тола, удм д раз идзагй идзагдр кнд, срд дин симр ма кннт, зумг ба дин слг ма кннт, гъе уотемй цал «рохсаг о» загъонц, уал рохси бад, де ‘носи имисуйнаг уо.

Д дони хай др дин хлар уд, д ком вгъаст уд, д къох хснад уд. Еуотемй рохсаг уо... Д хеонт, д аулн бркад цардбл баод. Рохсаг уо! Д ном бл каддр... адтй, ма ка рацу ет дин хлар уонт. Еуотемй рохсаг уо!».

Уот фзгъунц, картоф цурдй симар кнунм. Картоф сутк ку райзайуй, уддр куд раливзуй уоми др уотй, м картоф мардн н хлар кодтонц раги др, гъе нур др.

Картофгунт др н, ковунм др н. Гъе уой бсти си цнх др ракнид мах нана...

– Кми ракнг?

Улвицгит ку книд, уд си цнх ракнид ма с уотемй бакъере книд ма ковг.

Текст № Хосроева Анелла Алексеевна, 1949 г.р., г. Алагир. Текст из фольклорного архива кафедры русской литературы СОГУ.

Зазхссн бывает за неделю до Пасхи. Заз – это ель. К этому дню пекут пироги с сыром, картошкой, фасолью, тыквой. Конфе ты, печенья – разные сладости вешают на ёлку. Если покойник мужчина, то вешают носки, носовой платок. Помимо этого напо добие ёлки из дерева или из металлических прутьев делают под свечник, который обвязывают изюмом, конфетами. Если усоп ший мужчина, то изюмом делают папаху, трость. Если женщина, то – платок, фартук.

В этот день собираются родственники, поминают усопшего.

На следующий день идут на кладбище и раздают детям сладости, пироги и т.п. Через неделю на родительский день оставляют под свечник и относят на кладбище, где раздают всё сладкое детям, подсвечник оставляют там.

Текст № Дарчиев Владимир Амурханович, 1946 г.р., г. Алагир.

Текст записан в октябре 2007 г.

лм-иу скодтой ксагахсн хызы хуызн, дыуурдыгй иу хъилтыл хцыди. Къафетт м-иу ыл дыргът истыт рцаугътой м-иу й дыуу лгй бхтыл ахастой. Стй-иу улмрды (ам фарны кйтт цуд!) алыварс ахастой, цалдр хатты-иу й бауыгътой. м-иу мах – сывллтт уыдыстм – с фст згъордтам, км-иу й бауыгътой, уым-иу адджингт ауыгътам. Уый фст-иу лм бахастой улмрдтм, цы ма иу ыл баззад, уый-иу сылгоймгт ракодтой м-иу дзы махн др аврдтой… Текст №1515а Марзоев Кирилл, 1919 г. р., Ботоев Хасан, 1938 г.р., г. Ала гир. Текст записан 18 марта 2009 г.

– Кд вййы зрдврн?

Ботъоты Хсан: Зрдврн майы мйы вййы, ксаг др ма куы фахсынц, н? Зрдврны скнынц, м й зрдврны сврынц, урыкк аргвдынц м йын й зрд сврынц. Зрдйы урыкк, згъг, м зрдврн.

Ксаг др йем куыд уа, афт. Й нысан ын н зонын. Стод урыккн й къабзтй, стджытй зрдим иум. Урыччы къхт зрдим м ксаг – гъе уыдон феврынц ныврзны.

– Хринагй цы сцтт кнынц?

Куыд вййы зианы бонты, чъирит алы хуызт, нозт.

– Зазхссн та?

Зазхссн мн куыд фкнынц, н й зонут? Зазблас скнынц м йыл хрингт бакнынц, алы къафетт, печенит, адджингт.

– лм та-иу цы уыди?

Гъе уый лм. м бхыл сбаддзни лппу м й цуг цуын уидздзысты кстрт, афт. Кирилл, ды гъе уыдон н зоныс?

Мрзойты Кирилл: Ды с мнй хуыздр зоныс.

– Иу барг й хаста?

Ботъоты Хсан: м й иу рййфтон з, фл, дам, группй др уыди. Для почёта. Цавр лг уа, уым гсг.

Дзург та цы фкнынц, хлар куы фкнынц, уд?

Гъе уд др афт: уыцы иу куывд цуы. Рухсаг цуы гъе афт. Рухсаг уд. Км и, уым, хорз адймаг уыд, м сызгърин талат суадзд. Афт рухсгт фкнынц.

– Тырыса ма-иу кодтой сымах заманы?

Сау тырыса кодтой. Сау тырыса-иу ахастой гъе уд.

Зазхссны уыд?

Зазхссны. Уд! Уд й зианы бон цмн уыдаид?

Зазхссны, о.

рмстдр сау хцъил уыд? Ницы йыл уыд ндр?

Ницы. Афт гыццыл лдзг, мн ахм. Гъе уый-иу сфидар кодтой й цырты цур. Афтт, гъе.

Ног дзаумтт не сцтт кнынц зазхсснм?

м ахмй ницы федтон з. Й дзаумтт йын сврынц нуый дыууиссдзм бонм, ныххлар кнынц гъе уыдон.

Зрдврны ма крдг куы феврынц ингныл?

Нуу ыл сврынц, нууыт. Нуу ыл сврынц раздр, уый фст й скнынц бетонй хъуыддаг, уый фст облицовк.

Мрзойты Кирилл: Гъе уыдон куы н уой, уд хуыздр.

Раздр гъе афт кодтой, мн куыд радзырдтой.

Текст № Бутаев Касполат Николаевич, 1928 г.р. г. Алагир. Текст за писан 18 марта 2009 г.

Афдзн й райдайнй фхъуы уд дзурын. Афдзн й райдайны адм скнынц Ног аз. Ног азм фкувынц, цмй сын ххуыс кной, уый тыххй. Стй уый фст вййы ртгннт. Фыццаг сабат куы ‘рцуы, гъе уд фкнынц ртгннт. Иуй-иу хатт дыккагм др рцуы.

Цы фкнынц ртгннты?

ртгннты арт скнынц. Зианджынт фкнынц уый.

м дуарм арт скнынц м дзы рахссынц карк, дыуу чъи рийы, арахъ, дон йедт. ртгннты гъе уыдон кнынц. Арты разм адм флууынц.

Фынг арты раз скнынц?

Афт й скнынц, гъе уым. Стъол, фынг та гъе уым й цуры вййы.

Арт кдм фсудзы?

Арт цалынм рбабон уа, райдайынц й хсвы цыппар сахатй. Арты цурм рахссынц стъол, м адм куыд цуынц, афт… Сугт чи ‘рбахссы, уый др сугт нывры иугыццыл, гъе афт уый брц, м уый бацуы стъолы цурм, агуывзйы йын рауадзынц арахъ м дзы артыл бакалы гыццыл.

Цмн?

Хлар ын фкнынц й арты хай. Й арты хай йын цмй хлар уа, гъе уый тыххй.

Дзург та цы фкнынц?

Чи ‘рбацуы, уый фзгъы… рмстдр гъе уый фзгъы:

д арты хай дын хлар уд, дхи дзы дзбхй… нустм арт дын у. Уый ногмрдджынт фкнынц. м нусты арт дын у, м дзы дхи хъарм кн нустм. Гъе афт хорз.

ртгннты фст та цы вййы?

ртгннты фст та вййы Бынатхсв. Уый та вййы къу ыри фстдр дыццгй ртыццджы ‘хсвм. Бынатхсв – хйрджыты ‘хсв др й хонынц. Бинонт карк аргвдынц, рт чъирийы скнынц, нозт, хрд рврынц, м куы бадай, нма дзы саходынц, афтмй ддм рацу, хйрджыты бар с ныууадз. м дде иу-дыуу минут алуу, удм уыдон др схи куыст бакнынц, хйрджыт, м дзы саходынц, с хай дзы бахрынц. м дзы кд ницы фхъуыди, уд уый хйрджджын хдзар ну, кд фхъуыди, уд та дзы хйрг и, м й хай ахаста.

Афт др мблы, н?

мблы. Уый фст мидм бацуынц м рт крдзыны скувынц, м уд бинонт рбадынц, скувынц Хуыцаум м Бынатхсвн скувынц, м гъе уый фзгъынц, м уый фст хрын райдай, Бынатхсвн куы скувай, уд. Алы хдзар др афт фкны.

Зазхссн та кд фкнынц?

Зазхссн та уый мн апрелы вййы. Куадзн та майы, кн апрелы, гъе афт.

Зазхсснм цы фкнынц?

Фыццаг-иу заз др кодтой, зазы къалиу др-иу кодтой. Ныр цырагъдарнт скнынц. м йыл чисмис йедт стухынц, къафетт дзы вййы… м с мрдтн ныххлар кнынц.

Цырагъдарн зазбласы бсты фкнынц?

Цырагъдарн др кнынц, зазблас др кнынц, иуй-иут зазблас др скнынц.

лм та цы у?

Уый та хъилыл скнынц… Афт йыл стухынц алцы къафетт йедт, м гъе уый. лм др кнынц иуй-иут, иннт тбгъты сврынц, м се ‘пптй хуыздр. Уый фыццаг-иу кодтой, фл ныр тбгъты свр м ныххлар ын кн афт.

Зронд мрдтн гъе уый фкнынц. Фыдлт алы хъуыддгт др кодтой. Дыуу крдзыны ныххлар кодтой, алцыт-иу къа лиуыл скодтой – къафеттй, печений – иуылдр-иу с сауыгъ той, бхыл сбадын кодтой, гъе уыцы къалиу уигъг цыдысты.

м-иу крдзийы др ма-иу ныппырх кодтой. м гъе уый ничиуал кны ныр. Уый фыццаг кодтой лм йедт, м-иу й бауыгътой афт, м-иу с фст тх м уидз къафетт йедт зххй. м гъе уый др цы уыди? Ницы… Хлар та куыд фкнынц?

Зазхссн у, м дын мн кй сцтт кодтам, уыдон дын хлар унт, дзбхй дм хцц кннт. Афдзй-афдзм мн гъе уыцы зазхссн у, м дын мн хлар кнынц бинонт. Бинонты фарсм исчи др рбалууы. м гъе уы дон фзгъынц, хлар дын унт, дзбхй дм хцц кннт.

лм-иу нлгоймагн кодтой, ви сылгоймагн др?

Ауыстн, гъе уый дын н згъдзынн. Дыууйн др! Цы улдай у? Улдай ну.

Тырыса др ма-иу куы кодтой?

Тырыса мах рстджы ничиуал кодта.

– Кд вййы зрдврн та?

Майы н вййы? Майы, кн июнм др рахссы.

Зрдврн уый мн ног мрдтн кнынц, афдз ыл куы нма рацуы, гъе уд, ндр иннтн – зронд мрдтн – нал кнынц, фл ног мрдджын чи уа, афдз ыл куы нма сххст уа, зрдврн гъе уд кнынц.

– Кусарт фкнынц?

Фыс фкнынц. Кусарт фыс кнынц, уый нмнг хъуы.

Фыс аргвдынц, й раззаг къах м йын й зрд ралыг кнынц, улмрдм ахссынц м с ингны крон гъе уым баныгнынц. Ингн мн афт ну, м кусарт куы акнынц, уд с фыцг нма скнынц, фл дзы гъе уыдон – зрд м къах.

– Къах та цмн?

Раззаг къхтй иу. Й нысан гъе уый у, м мн д фст чи и, уыдон къахджын унт, д ингнм дын цуой дзбхй, ннизй. Зрд та дын врынц м д зрд ма ‘хсайд, мн бинонт дын зрд врынц, м д н ферох кндзысты. Й нысан гъе уый у. Главный.

– Ксаг та?

Иуй-иут ксаг др врынц, м ногахст ксаг др сврынц. Гъе уыдон ын ныххлар кнынц, й ингныл сврынц, баныгнынц – къах, ксаг м зрд.

– Нуу куы сврынц, н?

Нырткк нуу нал врынц, фыццаг-иу нуу врдтой, мах др-иу ацыдыстм м-иу нуу скъахтам, мн афт цыппрдигътт-иу афт ралыг кн, м й тнг сис, м й афт ингныл врдтам, ома мн цмй пырх ма кна й ингн, гъе уый тыххй й врдтой. Нууврн-иу й хуыдтой.

Текст № Фардзинова-Басиева Ведя Ивановна, 87 лет, г. Алагир.

Текст записан 18 марта 2009 г.

Зазхссн будет вот в марте, или в начале апреля, куыд рцуа, уым гсг. Кн мартъийы вййы, кн апрелы рай дианы. Зрдврн та вййы июны фстаг майрмбоны.

Цы фкнынц?

Аргвдынц урыкк, м урыккн й зрд твдй, стй й иу къах – гъе уыдон ахссынц улмрдм м с баврынц мардн й фарсм. Дыуу крдзыны ахссынц сем, м йын с ныххлар кнынц, м с афтмй баврынц.

Ксаг та?

Ксаг др. Ксаг та стъолм др вййы, уырдм др фхссынц мн гыццыл ксгт чи сты, уыдон. Живые рыбы.

гасй й баныгнынц. Ксаг нуый др, сыгъдгдр цы у алцмй др, гъе уый ксаг у. Алцмйдр сыгъдгдр у, м гъе уый тыххй, вццгн. Зазхссны та-иу кодтой нзыйы къалиу, м-иу гъе уый сарзтой къафеттй, печений, цыдриддр адджинагй и, гъе уыдон-иу ыл рцауыгътой, м иу с ахастой хдзарй улмрдтм, м с цагътой, м-иу с сывллтт уыгътой схицн. Барг уыди, бхыл бадти, м й уыгъта. Зхм н хаудысты, цы йыл уыди ауыгъд, уы дон, м-иу с сывллтт уыгътой схицн.

Уый фст-иу цы фци?

Къалиу-иу улмрдм ахастой, м ма-иу ыл чи баззад, уый-иу уым сврдтой. Гъе уым-иу й сврдтой, м-иу уый фст куы бахус, уд-иу й аппрстой.

Цырагъдарн та?

До сорока дней… Вообще… Ирон адмм сорок дней н уыдис фыццаг заманы. Это переняли у русских. Махм уыдис рт сабатизры. Фыццаг сабатизр, дыккаг м ртыккаг. м ртыккаг сабатизр мн дыууиссдз боны куыд кнынц, гъе афт й кодтой ирон адм. ндр нм дыууиссдз боны н уыди махм раздр. Фл-иу ртыккаг сабаты скодтой цыдриддр мблы, гъе уыдон, кусартй, ндрй – цыдриддр мблы, уыдон. Сейчас так говорят, а тогда так было. Мн гъе ныр д бынатм бахцц д, м дын д бынат флмн уд, хъарм уд, рухс уд, сыгъдг уд.

Мрдты Барастыры уазг у, м дын й цъх нуыл бады ны бар уд, м дын й суадонй нуазыны бар уд, й цъх фткъуый дын тоныны м хрыны бар уд. Наставляли вот так. Это на сорок дней сейчас делают, а раньше делали ртыккаг сабатизр.

Зазхссны та хларгнгй цы фдзурынц?

Цыдриддр загътон… Д зазхссны хай дын хлар уд, згъг, гъе афт фзгъынц.

Гъе ныр заз та кцй рацыд?

Это делали наши предки, кцй й райстой, уый н зонын.

Тырыса н кодтой зазхссны?

Тырыса-иу хастой сау. Сау тырыса, хцъил. Гыццыл, не большой. Ахм-иу скодтой, м-иу й къалиуыл бакодтой.

Стод-иу цырагъдарнт др скодтой. м-иу гъе уыдон др адджинагй сарзтой, чисмисй. Это изюм. фсйнагй-иу й сарзтой цырагъдарн, цыппрдигъон хъуам уыдаид, м гъе уыдон-иу крдзим бабастой, м-иу с стыхтой изюмй, стй-иу ыл уле сврдтой фткъуыт: «Д фткъуыйы хай др дын хлар уд, д дыргъы хай др дын хлар уд», згъг, афт. м-иу с улмрдтм ахастой, м-иу с уым байурстой. Фыццаг заманы-иу афт кодтой: сылгоймаг-иу куы фзиан и, уд-иу ын сорок днейм кодтой раздарн. м иу гъе уыцы раздарн др иууылдр бамбрзтой адджинагй, иууылдр раздарн хъуам хгд уа къафеттй, суанг й босты онг др. м-иу ын й й сынтгыл сврдтой, м-иу ын й ныххлар кодтой, улмрдтм-иу й ахастой, м-иу ын уым й адджингт систой, м-иу й устытй искмн балвар кодтой. Кодтой-иу й хионтй исчи, сыхгт, рдхрдт др иу кодтой.

Цырагъдарнт-иу цал уыдысты?

Хстгдр ын чи уыди, гъе уыдон-иу скодтой цырагъдарн.

Бинонт обязательно кнынц цырагъдарн. Уыдон вййынц хсг, гъе ныр зазхссн куы уа, гъе удй дыуу къуырийы куы рацуа, уд. Уд вййынц хсг улмрдтм, мрдты куадзны.

лм та цы у?

лм гъе уыцы зазы къалиу. Зрдрисгдр зиан чи уа, молодойдр чи уа, уыдонн кодтой лм.

Зрдврны нуу н феврынц?

Раздр врдтой, фл ма ныр чи вры? Нал. Мн-иу нуу км уа, нуу, хъамыл н, фл нуый лгъз нуу км уа, гъе уымй-иу цъар систой, цъар белтй, м-иу й афт ку сокгай сврдтой ингныл крй-кронм. Й зрд кмн фылдр рысти, гъе уый-иу й дзбхдр схгдта, цмй йм бынм мацы йед цуа, уый тыххй.

Ног бандон, стъол.

Бандон, стъол вййы. Стъол м бандон, стй уд ног дзаума, гъе ныр сылгоймагн гъе србттн, гъе исты ахм. Стъол м бандон нуджыт балхнынц. Ныххлар ын кнынц ног стъол м ног бандон, цмй йын уа уым йхицн стъол. Й хуыссн др ын ныххлар кнынц, фзгъынц: «Мн д хуыссн дын хлар уд, м дын дзы д къхт адаргъ кныны бар уд, м дын дзы д фллад суадзыны бар уд!». Афт радзурынц.

Текст № 18. Хабалова Залина Хаджимуратовна, 1965 г.р.;

19. Го зюмова Нэля Алихановна, 1960 г.р.;

20. Хабалов Казбек Хад жимуратович, 1959 г.р.;

21. Абаева Людмила Асланбековна, 1964 г.р., г. Алагир. Текст записан 10 апреля 2009 г.

Куыд скодтат ухдг абон зазхссн?

Хабалова Залина: Гъе ныр й з мхдг куыд скодтон.

Н фыд рт азы разм амарди, м гъе уымн куы кодтам зазхссн, уд мм хорз н касти куыддр зазхссн. Гъе ныр, згъын, гъе уый цы у къафетт балхн, гъе уыдон ратил-ба тил кн куыддр мм касти… М бон й згъын др ну… м-иу цыт кодтон, м та-иу мын н мад арфт кнын бай дыдта афт тынг хсызгон ын уыд. м уый фст ныр н мадн куы кодтам зазхссн, афт тынг м фндыди ай др ын скнон, уый др ын скнон. Уый м фыды кндтыл куыд цин кодта, з др ныр афт. м мын ныр ндр ран врд у зазхссн, ахм цстй йм нал ксын, цыма куклатй хъа зынц, раппар-баппар кнг, афт. Ныр та мын ндрхуызон у.

нкъарын й мхи мидг.

Гъе ныр цыт скодтай, уыдонн та с нысан цы у?

Мн йын хуыйн машин скодтон. Хуыйг кодта, йхицн др уыди машин, гыццыл чызгй нырм хуыйг кодта. м ам н сыхгты ус фзиан ис иу рт-цыппар азы разм, м йын ахм машин уыди. м н мад зазхсснтм куы ацыд м й куы федта, уд н сыхгты усим куы ‘рцыди, уд афтт кодта: цы диссгт уыд уым, цы машин дзы и! м йын з афт бакодтон хынджылгй: з др дын, згъын, скндзынн. м гъе уый м зрдыл рбалууыди под самый конец. М хъуыдыйы др нал уыди. Мн мын й н сыхгты ус рлууын кодта м зрдыл. Хъуыды, дам, ма й кныс, д мад, дам, гъе уым куы уыдыстм Бидетм… м гъе уд загътон, гъе уый, згъын, куы н скнон… м нхим ссыдтн, м й хуыйн машин мамйн схъил кодтон, м йм ракс-бакс кнын – гъе ай, згъын, куыд скнон? Пластиковый ботъылат арты срм ра тас-батас кнын, м мын н уади. м уд уыдоны бафарстон, м мын уый базыдта, Сындзыхъуы, дам. м Сындзыхъум ацыдтн уыцы усм, м мын й уый бацамыдта, м й уый фст мхдг скодтон. Сумк йын скодтон барбарис къафеттй.

Уый та йын цмн скодтон? Барбарис къафетт бир уарзта, м куы амарди, уд й сумкйы др афт дзбх къухы дзаг барба рис къафетт баззади. м йын гъе уый тыххй сумк та скодтон.

Стй уд й сумкйы дзухдр зонтик дардта, н зонтиккй никуы цыд, постоянно др ын дзы зонтик уыд. м йын зонтик др скодтон. Гъе ныр ма раздарн м србттн – уый о. м цырагъдарнт м бандон.

Цырагъдарнт та цал скодтат?

Цырагъдарн уый алчидр, гъе ныр мах цыппар сывллоны стм, м йын н цыппары номй др алчидр цырагъдарн скодта, алчидр ын хъуам цырагъдарн кна.

Заз та?

Гъе ныр м зазы тыххй иу ус бакъуылымпы кодта ам. Гъе ныр з афт нхъл уыдтн гыццылй нырм др, заз алкмн др вййы. Алчидр ныр алыхуызон фдзуры. Заз – й ном й ул зазхссн. Зазблас, зазхсснт ома заз фхссынц.

з мн гыццыл куы уыдтн, уд Црауы цардтн, м й хъуыды кнын, афт-иу й хастой, м-иу й тылдтой, м иу сывллтт й фст тахтысты уынгты, афт-иу цыдысты, м-иу й тылдтой.

Фистгй, ви барг?

Фистгй. Уый фст та… Баргыл др-иу й, хргурдоныл, урдоныл др м-иу й урдонй др… Ныр та машинтыл фласынц, уззау вййы м. Гъе ныр рсабыр дн: зазхссн – й ном й ул! м, дам, афтид молодой лгн. Згъын, н фыдн др мах скодтам. Гъе ныр цмн фкнынц зазблас, ууыл никуы ахъуыды кодтон. Гъе ныр ма мн изрй куы бадтысты, уд рудзынг байгом кодтой. з мн рджиау рбахызтн, м рудзынг гыццыл байгом кодтой.

Цмн?

м мгъа, вццгн, исты нысан ын уыд… Кд мидм рбацуы?..

Зазхссн цмн фкнынц?

Гозюмова Нэля: Цмн фкнынц, уый н зонын, фл рдбон ксын, м, дам, дыуу сахатыл ныххлар код там. м зазхссны дыууйыл чи фхлар кны? Хур куы аныгуылы, уд фхлар кнынц.

Хабалова Залина: з ма мну др ныссагътон: уалдзг рцыди, м заз чи у, уый др ног тау рауагъта уый др й ног азы хай. Гъе ныр, дам, мах Ног азы бргбоны кнм ёлк.

Мрдтн та гъе уый – й зазхссн, м йыл къафетт м адджингт бакн. Мну др афт: уалдзг ну, м крдг гъе ныр не схцыди? м й хай, й крдджы хай, й цъх нууы хай.

Неизв.: Гъе ныр ацы зазхссн, дам, цм хъуы, згъг?

Фл з мхи цас хъуыды кнын, м раздр адм цы мгуыр цардысты, уддр-иу зазхсснт кодтой. Алцыдр-иу кодтой.

лм др-иу кодтой.

лм та куыд кодтой?

Гозюмова Нэля: лм та лгн кодтой, молодой лгн. Га уыз, къафеттй-иу й бакодтой. Уый, дам-иу, ласг мардн код той. Искуыцй й куы рластаиккой, кмдр амард, м й рластой ома.

Хлар куы фкнынц, уд та цы фдзурынц?

Хабалова Залина: Гъе ныр мн абон др куыд кодтой:

цы дын скодтой, уыдон дм хъармй, куыд дын с скодтой, афтмй дм хцц кннт. Срдыгон дын мбийг, зымгон дын слг ма кннт. Д фст чи баззад, уыдоныл цардаудн кн, уыдон д фст дзбх куыд уой. Афтт.

Цтт кнын та кд байдыдтат?

з раджы байдыдтон цтт кнын. Иу бон-иу иу скодтон, инн бон – инн. Мхи сабыргай цтт кодтон.

Цыт сарзтай къафеттй, уыдон гъе ныр цы фуыдзысты?

Уыдон райсом улмрдтм ахсдзыстм, иу-цалдр дзы ныууадзынц мрдты куадзнм, иннт… м гъе ныр афт бир нал цуынц, гъе ныр махн ам н сыхы хсз раны и, м се’ппт н ацудзысты. нуый та афт хъуам уа:

устыт ацуынц улмрдтм м с уым райхалынц. м чи ацуы, уыдоныл с ныддих кнынц. Сывллтт фцуынц, мгуыр сывллтт, мн Чикола-йедтй ардм сывллтт фцуынц. Мгуыр сывллтт фцуынц дзкъултим.

Нырткк сывллтт иууылдр фцуынц, нуый та мгуыртн уыдысты. м улмрдты др вййы бир сывллтт, фцуынц, фембырд кнынц, фуарынц.

Гозюмова Нэля: Заз фтилынц, м й фст фтхынц м й фембырд кнынц.

Хабалова Залина: Зазыл ма вййы мн къухмрзн м дыуу носкийы. Уыдон та заз чи фхссы, уымн с раттынц.

Гъе ныр раздарн м србттн та афт: раздарнй цалдр къафетты раппарынц, иу гыццыл србттнй др. м гъе ныр н мад хуыздр ким царди, гъе уымн с ратдзыстм, иу дзы иун ратдзыстм, инн та – иннмн, хстгдр ын чи уыди, уыдонн. Хстджытн н. м абон м хойы гыццыл чызг куыд загъта, сумк й зрдм фцыд, м н хъуыста, ай кмндр дтдзыстм, згъг. м, дам, сумк та кмн дтдзыстут? Мнн, дам-ма й раттут.

Цырагъдарнн цал къалиуы вййы?

Фондз. Цыппар м астуй иу. С крттыл свечкт хъуам уа, м уыдон… раздр хсв-бонм бадг, м свечкт гъе удм хъуам судзой. Фл ныр ничиуал, иу дыууадсм фбадынц, уый фст – ничиуал.

Гозюмова Нэля: Зилг, дам, фкны уыцы хсв.

Хабалова Залина: нхълм мм ксынц, ви н… Гозюмова Нэля: Мн мамйы мад бадт, м й бамбрста, афт, дам, ыл уазал куыд амблди… Хабалова Залина: з уын радзурон. Сорок дней нм куы нма уыди, уд… вваст… Тамар нын вваст н уыди, м… М хо чи у, уый гъе афт куыдта, й уаты бадти, сынтг км уыди, гъе уым бадти м куыдта. м афт кодта, кд, дам, н хъу сыс згъг, уд, дам, ма нын й искуыд бамбарын кн, уыныс н, згъг. м афтт дылы ныхст кодта, й зрд ры сти м-иу куыдта. м гъе ууыл цасдр рацыди, м гъе уым куыд бадти й уаты, й сынтг конд км уыд, афт йын й тф почувствовать скодта. м-иу м мах хыл кодтам: улмрдтм иу куы ныццыд, уд-иу н фыдн др афтт дзырдта: «Уый ду аххос у, ды нын й ахуыдтай», згъг. м-иу ын загъ тон, афт ма дзур, уддр рынчын уыди Тамар, м афт цм дзурыс? м н мады тф куы бамбрста, уд й махн н баундыди згъын, нырткк та, дам, згъдзысты… н с бауырндзн, згъг. м ницы загъта. Афт дын з нхим ацыдтн, м мм м инн хо телефонй дзуры, хистр хо, м дын куы, Тамарйы тф, дам, мыл скодта. м ацы хо куы фехъуыста, уд ныккуыдта: «з уын й н ундыдтн дзу рын, з др й…». м з фстм рцыдтн. Къомнтм бацыдтн, м й з не ‘мбарын. м-иу куыд кодта? Уат иууылдр н тф кодта, фл рмст иу цыдр ран. м-иу й агурын байдыдтой, м-иу й куы ссардтой дыууй др, уд-иу мнм фдзырдтой. Фл й з уддр не ‘мбрстон.

м адон гортм ацыдысты, м дын з ам иунгй Раяим уыдтн. м сынтгыл й разы рхуыссыдтн, м дын мыл й тф ракалди. Ахм тарст фкодтон, н! м йыл сахуыр стм: цалынм сорок дней скодтам, удм-иу афт хаттй-хатт кмдр, кн сынтджы раз, кн дуары раз, й тф скал ди. м-иу й иу куыд бамбрста, не ‘ппт др-иу й афт бамбрстам. м сорок дней куыддр скодтам м хъццул схъил кодтам, гъе афт нал стф кодта. м-иу нын й афт дзырдтой, уый, дам, вццгн, й дзаумтт тф кнынц.

Мн-иу духийы тф бир уарзта. м й дзаумтт духийы тф кодтой, уый та именно н мады тф уыди. Уый фст й ай др бамбрста, м чызг. Ай др й н ахста. Гъе ныр, вццгн, исты и, н зонын… Уый фст та мн ам ба дынц дыууй. м та Альбин фстм афт загъта. м мн ацы занавест чи сты, уыдон, дам, разм ацыдысты м та фстм. м адон фтарстысты. Мах, дам, иунгй н ундыдыстм, рудзгуыт, дам, хгд уыдысты… м, вццгн, зазхссн др… Гозюмова Нэля: Мамйы мадн й лппу, дам, куы амард, уд, дам, баззади, рфынй, м, дам, й къухт афт рврдта стъолыл, м, дам, иу афон куы уыди, уд ыл цыдр уазал рбамблди й къухтыл. м, дам, хрдм фхауди.

Нырткк зазхссн др афт… Хабалова Залина: Бадынц мм, нхълм мм ксынц ви н? з не схуысдзынн уд.

Гозюмова Нэля: Зилг, дам, фкнынц, уый, дам, цгдр афт у. Хъуты с тынг уырны.

Тырыса-иу н кодтой мыййаг?

Гозюмова Нэля: Тырыса уый лмыл вййы, конд вййы лмыл. Уый вййы гъе уымн… ласг мардн, молодой нлгоймагн.

лм цы хуызы вййы?

Гауыз къафеттй, алцмйтй конд вййы. Кронй ставд хъилыл конд вййы. Иу 30 килограмм дзы цыди. Уззау-иу уыди. Фл гъе уый кодта иу сылгоймаг, се ‘ппт й н зонынц кнын. Рсугъд у афт. м-иу гъе уый крон уыдис тыры са, сау тырыса. Мн з м фыдымадй, м мадымадй цы фехъуыстон, уыдон ма хорз бахъуыды кодтон, ацы хабртт:

зазхссны хсвы фцуынц, изрй фхлар кнынц.

Мкъуыл др не скодтай?

Хабалова Залина: Къафеттй? Уый др гъе афт, зазбласы бсты. Корзин уый та афт, рсугъдн, корзин м йын й хуылфы къафетт. Свечкт та уый тыххй фсудзынц, м, дам, хсвы рбацуы, бадынц мм, нхълм мм ксынц ви н?

Гозюмова Нэля: Баднт, те же баднт – зазхссн.

Ног дзаумтт не ‘рцтт кнынц?

Хабалова Залина: Ног дзаума др. нуый фелхнынц стъол, бандон, дзаума м дзабыры дарс, къхтыл дарс. Цмн, уый н зонын, фл гъе ныр ын мах балхдтам бандон, кофт м комнатныт. м гъе ныр уыдонй иу м хойн ратдзынн, инн – н инн хойн, н бандон не ‘фсымрн ратдзыстм цмй дзы алкм др исты рхауа м с н мады номй дардзыстм уыцы дзаумтт. Гъе ныр цмн фелхнынц, уый та н зонын… Ацы кндты фст та мрдты куадзн, н?

Мрдты куадзн, мрдты куадзны фст зрдврн.

Зрдврны та цы фкнынц?

Зрдврны та фыс аргвдынц м йын й зрд баныгнынц улмрдты. Къхт др ма.

Абаева Людмила: Вообще уый раст ну. Злдврн у.

Крдг. Мн-иу дзы крдг афт пластами сврдтой могилйыл. Стй уд злд, згъг, м зрд, згъг, чидр фрдыди, м гъе афтмй зрдврн ацыди.

Зрдврнты ксаг вййы?

Хабалов Казбек: Зрдврнты вййы. гас ксаг.

Абаева Людмила: гас ксаг др ма баныгнынц.

Хабалов Казбек: Галиу къах, ксаг… Фыс дзы аргвдын фхъуы, м фысн й галиу къах, гас ксаг иу. Зрд доны ныппарынц.

Хабалова Залина: Ракс-ма, ды иухатт н ныгдтай ксаг?

Мн н фыдн. м н сыхаг лгим иу бон, ай раздр амар ди, дыккаг бон та н фыд. м сын Хъазбег ксгт ныгдта.

м махон уайтагъд н аныгдтай, Чермныон гпп н кодта?

Куыддр куы уыд? Куы н дын куымдта?

Хабалов Казбек: О, н куымдта. гас ксаг куыд вййы уд. м зрд, фысы зрд банкйы доны свр, м й галиу къах. Арауг й ма скн, афт. Гъе ныр нуый ср йедт н фарауынц, къхт др. Фл нй, ай та араун нй.

Къах куыд алыг кнынц, афтмй. м с ахсс, ксаг др.

м й сры ‘рдыгй баныгн.

Хабалова Залина: Афт др ма дзырдтой зазхссны тыххй, раздр, дам-иу, цы куыстаиккой, уый н уыд, свет н уыди, м, дам-иу, бадтысты.

Абаева Людмила: Гъе ныр алы ртты… Алагиры иу цыдр ис, урт Суададжы та – ндр цыдр.

Хабалова Залина: Гъе ныр мн абон куы сцтт кодтам, уд мын мн не ‘фсинтй иу афт згъы, чашк м, дам, блюд це рцтт кодтай? Гъе уый з, например, никуы зыдтон. Н фыды рстджы др мын й ничи загъта. м ацыдтн, м нхън Алагиры чашк м блюдце никуыуал ардтон. Иу ссардтон м, дам, мин сомы. м гъе ныр чашк м блюдце уыцы аргъй куыд балхнон? Гъе ныр уый та цы у?

Абаева Людмила: Вййы. Зронд нй, хрг дзы бакодтай уже. Федтай, згъг дын н уыди, ферох вййы. Гъе ныр та дын й загътой, рхъуыды й кодта.

Хабалова Залина: Фл куыд дарддр, афт ацы гъдутт ничиуал кндзн.

Абаева Людмила: Нырткк церковы ‘рдм фесты, м цер ковь та адтт н уадзы кнын.

Текст № 22. Бекузарова-Басиева Зинаида Тимофеевна, 1934 г.р., пос.

Мизур. 23. Бекузарова Зоя Леонидовна, 1950 г.р. г. Владикав каз. 23 а. Дарчиева Зарема Тимофеевна, 1958 г.р., г. Алагир.

Текст записан в г. Алагир 10 апреля 2009 г.

Басиева Зинаида: Зазхссн й ном й ул, зазхссн, згъг. Чи лм скны, лм та мн ахм ковёр, адджинагй й байдзаг кн. Чи та къалиу скны, цырагъдарнт. Сладкит, ксгт, крчыт зазхссны вййы гъе уыдтт. лм мн гъе ахм ковер, алыхуызон къафеттй чырынт скнынц.

м нырткк никуыуал федтон, фл з мхдг арх код тон.

лм сылгоймагн кодтой ви нлгоймагн?

Улдай н уыди уый. Д зрд куыд тынгдр риссы, гъе афт-иу скодта лг, йхи-иу ныххрдзт кодта, фл пайда та ницыт сты. Гъе ныр ул скодтам, м цы пайда сты? Уыдонй Валикм цы хцц кны? Фл афт. Гъе ныр цырагъдарн рахастон з, рон рахастон, стй адон схдг лдзг скод той, зазы къалиу скодтой. Сладкит цы д бон у, гъе уыдон та дуканий рахсс, базарй.

Цырагъдарнт чи хъуам скна?

Мн з скодтон, дл Зоя скодта, мн чызджыт схдг скодтой.

Цал скодтат цырагъдарнт?

Басиева Зинаида: Цал ум и, цал?

Бекузарова Зоя: рт нм и. з кй скодтон, инн та… коп на куыд у иронау… мкъуыл скодта. Мн афтид къафетт, мн ёлкйы хуызн чи сты.

Басиева Зинаида: Мкъуыл, зоныс, цы у?

м й цй тыххй фкнынц?

Кмн куыд й зрд згъы, афт й скны – з хуыздр скнон, з рсугъддр скнон.

Цырагъдарны та цал къалиуы вййы?

з фондзй рахастон, кмндр та цыппар у. Фндзгйтт фкнынц нуый, м чи фткъуыт свры, чи цыргът, свечкт свры. Афтт.

м уый цы нысан у, цырагъ, свечк?

Чи амлы, уымн, дам, мрдты кадджын у, рухс ын у.

Зазы къалиу та?

Зазы къалиу др афт. Цин, дам, ыл фкны: мнн афт сарзтой, мнн афт бакодтой. Чи дзы рацыди, уый н федтон, фл гъе афтт фдзурынц.

Хлар та кд фкнынц зазхссны?

Мн гъе ныр абон байрджы кодтой, фл часыл кн дыууйыл. Гъе уд зрдт рбацуынц м йын с ныххлар кнынц, цхх байтауынц сыл, стй йм кардй февзидынц, мачи дын дзы сахода, згъг. Гъе афтт, уый куыд баззади, уым гсг.

Хлар кнгй дзург та цы фкнынц?

Рухсаг у! Дзнты фбад! Ким д фнды, гъе уыйим д хрд, д нозт. Цъх нууыл дын бадыны бар уд, суадоны донй дын нуазыны бар уд! Афтт.

Мну др н разайын кнынц?

Мну… гъе ныр уый цй тыххй у, уый нал хъуыды кнын.

Абондргъы др й хъуыды кнын, мну цмн кодтой, гъе ууыл. Нал й хъуыды кнын. з мхдг-иу арх кодтон.

Бекузарова Зоя Леонидовна: Гъе уыцы мну афтмй ныу уадзынц мрдты куадзнм. м й ахссынц улмрдтм.

м уыцы рстг памятник йедт нма вййынц, м зххы гъе уый брц, мну цййас у, уый брц бынат скнынц, м йын й сврынц. Фарон н мадн куы скодтой, уд ын ахм ныхст загътой: «Мн д мнуы хай, мн дын хлар уд, м д цмн хъуы, цмн д бахъудзн, гъе уымн дын уд».

Басиева Зинаида: Арх кодтон! Гъе ныр цал зианы рцыди, алкддр-иу мну кодтон. м-иу чи брзонд ссыди, чи… куыд-иу байтыдта лг, афт. нхълм, дам, фксынц, уд мын чи хуыздр рбахсдзни, чи мын хуыздр ныххлар кндзни. Гъе ныр больницйы уыдтн, м мм урт къуыдарй иу ус тынг амыдта, афт др кнын хъуы. Ом й радзур, афт. Куыд афт кнын хъуы? Гъе м-иу уый загъта, хрынн куы ‘рцтт кнай, уд см вналн нй, цалынм сын рухсаг н згъай, удм.

Бекузарова Зоя Леонидовна: Гъе ныр ма з цы згъынм хъавыдтн, цхх та сыл цмн фезрдынц. Афт фзгъынц, уыдон зххы бынм н цуынц, м хйрджыт др. м, дам, см лбурдзысты. Уыдон та цххй трсг кнынц, м алы йедыл др… адджинагыл др, хойрагыл др калынц цхх.

Ома см цмй мацы бар дара м сыгъдгй хцц кной, кмн с ныххлар кодтой, уым.

Басиева Зинаида: Стй йм уд кардй др бавзидынц, цмй см мачи мацы бар дара, схи йеддм.

Фылдр зазхссны адджинаг вййы, н?

О, адджингт.

Цым цмн?

Афт й кнынц. Ницы кусарт дзы вййы, рмстдр крчыт м ксаг, стй адджингт, дыргът.

Мн цырагъдарн, зазблас уыдон уый фст цы фвййынц?

Иу цырагъдарн ныууадздзысты куадзнм, мрдты куадзн рбацудзни, м гъе удм й ныууадздзысты. Стй уд й куадзним улмрдм ахсдзысты м й уым растъигъ дзысты.

Цмй конд вййы?

з й фсйнагй скодтон.

м уыцы фсйнаг та цы фвййы?

Гъе уым й ныврдзысты ул могилйы раз.

Тырыса н кодтой мыййаг?

Тырыса кодтой, лм куы скнай, гъе уд уымн. Стй ласг мард куы вййы, уд уымн др скнынц тырыса.

лмим иум вййы?

лм ын куы скнай, гъе уд ын вййы тырыса др, лмыл й рвр уый др, тырыса. м гъе ууыл йхиуыл бакнынц мйы ‘рдг. Стй тамакот, спичкт, носкит чи й хсса, уымн подарок.

Куыд-иу с хастой лм, тырыса?

лм батух, м-иу й цгъдг уынджы хастой.

Сывллтт й фдыл мбырд кодтой, фцуы бхыл, м афтмй й фдыл мбырд кодтой.

Тырыса та ндр исчи хаста?

Иум, иум-иу с хастой. Бхтыл-иу с хастой хсг др.

Зазхсснм ма ног дзаумтт др н балхнынц?

Урт сынтгыл гъе ныр ногй скодтой… бандон, стъол м й улйы дарс. Гъе уым сты.

Дзабыр др вййы?

Улдарс, дзабырт н. Стъол ын, бандон м й сынтджы свитер.

м ног дзаума та цмн фкнынц?

Мгъа, гъе ныр гъе афт баззад, н й зонын. Фл гъе уый искмн ратдзысты, кн й мн й фырт дардзн. Йхицн та ног дарс, зрдт йын нал сврдтой, фл.

Мн бгны ведрайы конд н вййы? Уый та цы у?

О, м дзы фткъуы ныппарынц, уыцы фткъуы та… куыд й згъон… н й зонын.

Неизв.: Рынчын адймагн й бахрын кнынц. Втихоря взять, чтобы никто тебя не видел, м й рынчын адймагн бахрын кн, особенно мн сывллттн, й быны чи фмизы, уыдттн. Говорят, помогает. Сусгй й райс.

Зазхссны фст мрдты куадзн, н?

Гъе ныр адон райсом цырагъдарн ныууадздзысты, куы ‘рцуа урт мрдты куадзн, гъе удм. м уд йчыт сахордзысты м… Бекузарова Зоя Леонидовна: Нырткк др дзы ис йчыт, м гъе уыцы йчытй ныууадзм мах куадзнм. м хрынм почти нал фбззынц, м с гъе уым ныууадзм ингны алыварс. м гъе ныр цы фвййынц? Может, м с… км куыйт рбатхынц, км фос… Чи зоны, м афт чи зилы улмрдты… мгуырт с рмбырд кнынц.

Басиева Зинаида: Нозтыт др дзы чи вййы, уыдтт др зрдт руидзынц.

Цтт кнын та кд байдайынц зазхсснм?

Гъе ныр ай къуырим ацтт кодта, з хдзары н уыдтн, фл. Адон та горт йедты зылдысты рсугъд цъарджынтыл, асламдртыл. Махм та Мызуры ахм йедт ницы и. м с майрмбонм сцтт кодта, м рацыдыстм ардм. Гъе ныр райсом та улмрдм ацудзысты.

Бекузарова Зоя Леонидовна: Къуырийы дргъы вййы, раст куы згъон, уый тыххй м сыхгтм фдзурынц, рон чи кны, мсыг чи кны уыдоныл бир куыст и. Гъе ныр цмй чисмис ндхтыл бакнай – бир рстг ын хъуы. Махм гъе ныр н сыхгты устыт цалдр изры бадтысты. м иу ныхасгнгй иу изр, инн изр, цырагъдарнт др… ххуыс кнынц зианджынн, взаимопонимание, взаимопо мощь.

Басиева Зинаида: Цмй йын нцондр уа зианджынн, гъе уый тыххй йын сыхгт рбамбырд вййынц, м йын чи чисмист фкны, чи къафетт халыл фкны, чи фткъуыт ныхсы, чи дыргът ныхсы, афтт феххуыс ын кнынц.

Уый фст та вййы зрдврн?

Зрдврны та урыкк аргвдынц, м гъе уымн махм Мызуры й къах, й зрд, й хъус гъе уыдон ын улмрдм ахссынц й тугим. м с гъе уым баныгнынц, м фстм рбаздхынц, м гъе уд… Крдг др кд вййы, уд ыл крдг др сврынц нуу, скъахынц й, м йыл гъе уыцы нуу сврынц. м цъх фдары ингн. Кусарт акнынц, м куыддр й аргвдой, афт йын й туг, й къах м й зрд гъе уыдон улмрдм тагъд-тагъдй, хъармй цмй улмрдм ахцц уой, ингны с баныгнынц, гъе ныр зиан км вййы, гъе ууыл скъахынц м с уым ныврынц.

м фстм раздхынц. м гъе уд ныххлар кнынц, м сбад м хр.

Дзург та цы фкнынц?

Гъе уым др афт: «Рухсаг у! Мн д зрдврны хай».

Афтт.

Ксаг дзы н вййы?

Уым др ксгт вййы, абон мн зазхссны др карк м ксгт.

Ныгнг н фкнынц гас ксаг?

Зоя, зрдврны ксаг баныгнынц?

Басиева Зоя Леонидовна: Люди разные по социальному со словию: иут хъздыгдр сты, иннт мгуырдр сты, ис та кцытн с къух н амоны, с зрд згъы, с къух та н амо ны. м ирттм раджы др м рджы др ксаг уыди кад джын. Улдайдр, мн Хъаспийы красная рыба кй хонынц, уый. Кф й хуыдтой. Фыс кмн й бон н уыди, уыдон-иу афт ксаг балхдтой. м ксаджы ныгнынц нхънй, цардудгасй. Мн рстджы афт уыди, м кф н уыди, фл уыдысты мн ахм дыуу гыццыл ксгт. м с аха стам, м гъе ныр куыд вййы, афт ракъахтам м с гъе уым баныгдтам. Куыд дынджыр н уыди ксаг, афт дыуу уыдысты, дыуу гыццыл ксаджы. м йын с баврдтам, м йын с ныххлар кодтам. м йын загътам: «Цмн д бахъудзысты уыцы царды, кд цгй др исты и, уд дын хлар унт, м нм мацы бар дар, кд истмй фрдыдыстм». Уый тыххй м й мах др хъусг фкодтам. м гъе ныр афтмй зрд не ‘хсайдта, истмй фрдыдыстм, м мах дзллаг… что мы материально не можем, не небрежность, а вот именно матери ально мы не обеспечены… Ксгт др зрдим баныгнынц?

Бекузарова Зоя Леонидовна: На! Целиком они были, удыгст. н урыччы зрдй, й бсты, вместо него.

Иут кнынц афт, м ксаг др скнынц, м урыкк др. Урыкк та… Я так думаю, это символ чистоты моральной.

вццгн м с хъуы гъе уым ахм сыгъдг уды… как жертвоприношение. Моральной чистоты, именно нчъизи… Басиева Зинаида: нтригъд, нчъизи. м урыкк куы аргвдай, уд ын й туг, й къах м й зрд… Бекузарова Зоя Леонидовна: Вот что это означает, почему именно къах, зрд м й туг, уый дын н згъдзынн. м гъе уым др с ныххлар кнынц: «Рухсаг у! Хлар дын унт!

Мн дын д зрдврны хай», згъг. Фл ныр цы нысан кнынц?.. Н зонын. Ахм сры хицау нал и… Нуу та?

Гъе уый др скъахынц, км вййы крдг, уырдыгй цыппрдигътт скъахынц, четырехугольныйт. м гъе уый ингныл сврынц.

Бекузарова Зоя Леонидовна: Ома мн дын д крдджы хай др. Это же мы все в течение года делаем поминальное. м гъе ныр кн фззджы чи фзиан, кн зымджы, уый… «Мн дын д крдджы хай. Улуыл д бон н баци д крдгыл абадын, м дын мн д крдджы хай. Цмн д бахъудзысты, уымн дын…»

Зрдврн афт цмн хуыйны?

Бекузарова Зоя Леонидовна: Уый тыххй м зрд баврынц.

Басиева Зинаида: Зрд ингны ныврынц. Скъахынц й, м с уым н баврынц.

Зазхссн др афт?

Уый др афт. Свечкт др цырагъдарныл свр, кннод та с куыд дын нцондр у, афт хрингтыл свр. м рухс вййы, дзбх. м уыдон др хрингтим ныххлар кнынц: «Мн д рухсы хай, мн д зазхссны хай!»

Афтт. Фылдр дзы хъуы адджингт, кмн й къухы куыд фты, афт, дыргът.

Бекузарова Зоя Леонидовна: Символ зазхассана, знаешь, в чём еще может быть? Это опять мои какие-то догадки. Кс-ма, афдзй-афдзм фцуынц бынатм. Афт фзгъынц, со рок днейм уд ам и, хдзары и. До определенного пути он до ходит в этом путешествии й мрдты бсты. м, дам, дарддр куы цуа, уд й разм сывллтт уайы, м с барвдауын фхъуы. м йын уыцы зазхссн куы скнынц, уд дзы вййы фылдр адджингт км нгуз, км къафетт. Гъе уыдон, дам, сты сывллттн. Райста й, кмн й скодтай, уый, м, й разм цы сывллтт тхынц, уыдонн с уары. Вот приблизительно я так мыслю. Сывллтт др бир фзиан вййы, афтид Бесланы сывллтт цас уыдысты! Уы дон та нтригъд, сыгъдг… Горты фкнынц зазхссн?

Махм н фкнынц, мах сыхы баднт фкнынц.

Басиева Зинаида: Баднт та зымджы фкнынц, январы.

Бекузарова Зоя Леонидовна: Уыдон др афт кнынц.

рмст дзы зазблас н вййы, цыма. Ног дзаума та цмн, уый зоныс? Гъе ныр фндагыл и, цы дзаумтт йыл и, уыдон гъе уыцы даргъ фндагыл км скъуынг акодтой, км рыг си сты, км нычъчъизи сты, м дын мн ног дзаума, ивн. Км д бахъуа, гъе уым дын… Смысл такой, я думаю, глубокий.

Сылгоймагн сылгоймаджы дзаума, нлгоймагн йхи. Н фыдлт зондджын уыдысты. Афт йын исты куы скнай фын джыдзаг, уд цалынм кныс, удм йем ныхас кныс, кмн й кныс, уыйим. м йын км рвдаун ныхас кныс, км ын… чувство заботы, как будто он еще с тобой рядом. м йем ныхас кныс: «м мын й ныххатыр кн, кд дын исты афт н кнын…». И идет какое-то облегчение. Вот эта тяжелая утра та, допустим, для нас вначале мать, а потом брат. Но вот эти все дела это большая нагрузка, это большие траты, но это мо ральное удовлетворение. Зрдйн фрогдр вййы. Зрдйы рыст фцуы. Ноджы ма сыхгт куы рбамбырд вййынц, хстджыт куы рбамбырд вййынц, м куы уыныс, иунг н д, ис ма дын къабзт. Насколько становится легче, что ты о нем не забыл, что ты о нем заботишься. Гъе ныр мамйы мн м гыццыл чызг й фыны федта. Й афдзы бон куы нма уыди, иу мйы разм й федта. м й куыд федта? Кмдр, дам, авто бусы фцйцыдыстм, м, дам, ксын, мн бабу. м, дам, м бауадтн м йын ахъбыс кодтон, уый др мын ахъбыс кодта. М чызг куыдта. м, дам, ба, куыд д, бабу, куыд д?

«Дзбх дн, м чызг. Валик та, дам, куыд у?» Ме ‘фсымр Ва лик. «Уый др, дам, дзбх у». «Бабу, зоныс, Ир, дам, ам уыди, уый, д зианы ам уыди?» м дам: «Зонын, алцыдр зонын».

м та й фрсы: «Ба, м Валиккы ды акодтай?» «На, з, дам, й н акодтон, йхдг, дам, ацыди». Вот если бы мы видели, сказали бы, что мы сочиняем. А то вот она её видела.

м йын м чызг афт згъы: «нкъард, дам, дын ну?» «На, мах, дам, бирй стм. Цъх нууыл, дам, фбадм».

м йын мнй афт згъы, уый др, дам, рауадз мем. м, дам, й, мам, цыма ды фехъуыстай, м, дам, мм бакастт м агпп кодтай автобусй. Фиг тебе, не пойду пока! (Смеет ся.) м та йем ныхас кны, м та йын афт згъы: «Ба, уд иунгй куыд д?». «Тагъд, дам, чындзы цудзынн».

«Тагъд, дам, чындзы цудзынн, ма тыхс…»

Басиева Зинаида: Стй гъе ныр марды хринагй бахрдзын, ныттыппыр кндзын дхи, минутм цыдр фвййы. Гъе ныр уый др цыдр нысан кны.

Дарчиева Зарема: Между прочим, не первый раз я слышу та кое. Гъе ныр-иу м мады мад афт загъта: вот уже после весен него равноденствия, это 23 марта. Гъе уый фст, дам, крдг змлын байдайы, м, дам, уд уыдон др мн афт куыд ргом цуджыт, афт вййынц ома. м-иу афт загъта:

«Трсын с н хъуы, здтй, мрдтй – улдай нй». Фл уыдонн др… Гъе ныр здтн табу кн, уыдонн та рухсаг згъм. Вот весь смысл. И вот если заметить, мн Мрдты бон Ног азы разм н вййы. м-иу афт загъта: уд та, дам, с адймаг фуыны, удм сем фархайы, фдзуры, удм с хай фагурынц уддр. Зронд мрдтн гъе уд дыуу крдзыны фкнынц. Гъе ныр й куы уынай, ома м ма ферох кн, мн бргбон уыдзни, ма м ферох кн, згъг.

Басиева Зинаида: Зрдыл гъе уд архдр лууынц, цалынм сын н базмлай, гъе удм.

Дарчиева Зарема: Бауырнд д, афт-иу уыди м сывллтт, зрдт, хдзар, фос, ноджы ма цыдрт, м иу м айрох и. Я вот забывала. Но всё равно что-то мне обя зательно напоминало об этом. Стй-иу афт загътой, мн, зронд нымадм гсг, Цыппурс до 25 декабря. м гъе уый др кнын хъуы до 25 декабря зронд мрдтн. Не позднее.

Гъе уыцы рстг др с хай фагурынц, загътой-иу.

Басиева Зинаида: Алцмн др, вццгн, рстг и, м афдзы крон рбацуы, згъг, гъе уд м зрдйы баддзн:

цй тыххй дыуу крдзыны ма акнон? Амбырд кнын хъуы цыдрт. Кмдр цыдрт и… з-иу тынг лгъыстон. м урт Беккуызарты зронд ус мын афт згъы: «Цмн афт фелгъитыс?». Ом уд мн м Хуыцауы хай цмн афт ра уагъта? м мын афт згъы, уый, дам, д амонд афт у. Гъе ныр, дам, д Хуыцау сфлдыста, м, дам, ма дын цы бакна?

Уый дын д фндгт сыгъдг кна? Ма, дам, лгъит! м гъе ныр Верйы къухтм куы бахауис, уый дын радзурид! ндр з цы зонын адттн? Куын йеддм ницы зонын. Цы ма дын згъон, уый зоныс? Раджы авд сабатизры кодтой, сорок дней н кодтой. Сорок дней мн кмдр фзынди… м уыцы авд сабатизры та-иу афт: зианы куы баврдтой, уд цалынм й бынатм хцц кна, удм йын-иу сабатизр скодтой, цмй й фндагыл хрг цуа, ндр мацы фенд! м та-иу ын инн сабатизры др афт. Афтмй авд сабатизры. м гъе уд сорок днейм бахцц вййы й бынатм.

Текст № 24. Дзерасса Цагараева, 1937 г.р. Текст записан 3 мая 2011 г. в сел. Згид во время праздника, посвященного Аларды.

Ацы дур ахм дур у, раджы ма… Ацы дурыл бир нуст цуы. з др ыл ахуыссыдтн, дл ахм, хъбысы сывллон, куы уыдтн, уд. Гъе м мныл уже 74 азы цуы, знон м 74 схххст и. Црг др ам кодтон, Цграты чызг дн, м ма й гъе удй нырм хъуыды кнын, ам скъолам др н цыдтн, ардыгй Ставддуртм алыгъдыстм. м гъе уддр гъе уыцы гыццылй хъуыды кнын, куыд уыди, уый. Дл-иу уым улм бгъввадй цыдысты, мн-иу ам сывллон, гъе ныр мн йер сывллон рвр, мн ацы сывллон дл гъе уым рвр м й ауз, д къухй й ауз, м й Алардыйыл бафдзхс. Урт уым кувингт скувынц, ам та сывллоны Алардыйыл бафдзхс, м-иу й инн абонй инн абонм байед к. Гъе ууыл бир нуст цуы, м ууыл нуст цуы, фл ды цы сывллон аузай, уый та сд азы куыд фцра, й мад, й фыды фндиаг куыд уа, афт йын скув. Д зрд йын зрдиаг куывдтыт цыдриддр згъы, м зоныс, гъе уы дон скув, гъе уый дзы и…. Луун др ыл нй, ма йыл ныллу, луг др. Фл зрдиагй скув!

Урт уым та д кувингт бахсс уырдм, м дын с, кувг лгт и, м дын с скувдзысты. Ай Алардыйн йе ‘цг Дзуар у. Дл уым та кусртт фкнынц, дл уыцы царда хъыты. Цардахъыт хуындысты – кувндтт, м дзы алы мыггаг др йхицн кувндон скодта, м йер з Цгратй дн, ды кмй д?

– Дарчитй.

– Дарчитй. м йер махн дл н кувндон, м нын урт уым мблтт и, ндр хъуй рбацыдыстм, мах Красногорй рбацыдыстм, Бргъуынй (*название сел.

Красногор). м гъе ныр уым кусарт акодтой, м цгат фы сым сты м кусарт акодтой, рткк фбаддзысты, алчидр й мыггагим фбаддзн м ацудзысты. Йер 23-ийы та сын арфгнн уыдзни. Уд та йер ам цардахъыт чи и, дл алы мыггаг др, гъе уыдон иу ранм с хойраг рхсдзысты, иу ранм с мысайнаг рхсдзысты м балхндзысты кусрттаг, м нхън хъум арвитдзысты, хъутм арвитдзысты, й зрды кмн уа, уый чи рт крдзыны рбахсдзн, кмн н уа, уый афтидй др рбацудзн, уымн м гъе ныр алчидр мысайнаг дтты, м 100 сомй къаддр ничи дтты, з й афт хуымтджы нымайын, ндр уымй улм дттынц, фл ма куы н уа ххст, уд ма ноджыдр бафтау ынц м балхнынц.

– Уый ацы мй уыдзн?

– О, мн йер 23-ийы. Уд та н ницмй фцуынц. Уд мысайнгт др нал вййы.

– Уый цавр мыгггт сты, Цгратй фстм?

– Томт, Габолат, Бесолт…. Гъе афт с нымайынц, ам чи царди раджы заманы, гъе уыдоны. Ам цал йеды и, цар дахъы, уал мыггаджы. м дын з куы згъын, 46-ой м 47-ой азы ралыгъдыстм мах ардыгй. м гъе ныр иу-фондз азы рбацуын ардм, фадат-иу мын н уыди, дояркй фкуыстон фондз м ссдз азы, м мын н уыди, ныр та зронд бадн, м м бон нал у. Афтт. м дзы мн иу дыуу сывллоны аузтон, дыуу сывллоны. Мн урт уый м чызг у, мн инн др, дыууй иум лууынц, уыдон м чызджыт сты, м, дам-ма, нын фенын кн, куыд кодтой, уый.

м мм диссагм ксгау ма иннт др кастысты. Фарон та дзы иу сывллоны аузтон, мн ахм сывллон, м та й ныр др рбахуыдта, м й аузтон ныр др, м лг, аййас лг у, дынджыр лг у.

Женщина с ребенком: рт азы й хъуы фд-фдыл хссын, н?

– О, рт азы й хсс, куы уа, уд. Афт. ри-ма, з дын й аузон.

Женщина с ребенком: рткк мн… – Скувой? О. м й фена, куыд вййы, гъе уый. Табу йын уд! ргом Дзуар у, тынг ргом Дзуар у ацы Дзуар! Хонг др й Зджыды Аларды кнынц. Афтт.

– Раздр ма-иу зарджыт др н кодтой, Алардыйы зарджыт?

– Кодтой. Гъе ныр ам дл йеды... цардахъы кд зарой, ндр ам – н. Уым хъазт др вййы, фндыр др нм и. Дл уый, м чызг, фндыр рбахаста, м, дам, кд кафой, уд, дам, сын ацгъддзынн. Зарг др фкнынц Алардыйы зарг. Фарон та дзы йед уыди... ансамбль. Ансамбль др дзы уыди, дохтырт др дзы уыдысты, фл дзы ацы аз н уынын. Афтт.

– Инн кмтты ма фкнынц ацы бргбон?

– Н. Ахм… ацы бргбон... Чи ма кны – дал Куырйтт (*название местности), Садон м дал уым, дл ма уым, ам комкомм куы ксай, уым. ргъайджын й хонынц, м гъе уым др цыдр адм зыны. м, дам, уым др гъе афт фкувынц. Фл уддр пптй хуыздр – амй стылдр (*стырдр) Дзуар нй, табу йын уд! Амй стылдр Дзуар нй!

– Куырттаты комы др ма куы и кувндон?

– м уый н зонын. Алы хъун др хицн кувндтт и, алкмндр, табу сын уд се ‘пптн др! Алкмндр хицн йед и... алы хъун др, хицн. Стй хицн гъдутт др, афт фзгъм ирон адм... сыхй сыхм др ндр гъдутт и, уд ма хъуй хъум та!

– м-иу раздр др афт уыд, ам кдй нал црыс, удй нырм? Уд др дзы Дзуары лгт уыд ам?

– Дзуары лгт, о. Флу-ма, флу, мн ам уыди, Цгратй у, иу лг, цыдр фци уыцы лг. м гъе уый райсомй дуар бакны, ничи йм цуы, иунг лг йеддм ничи цуы. м й чъырй др сцгъддзн, дде др й афдзй афдзм сцгъды, мидгй др й срды… Ничи йм цуы: нлгоймаг др м н цуы, сылгоймаг др м н цуы, рмстдр иунг лг м цуы. м й дуар байгом кны, Цгратй иу лг, м дуар байгом кны, м мидгй сыгъдггнинаг куы уа, уд й ныссыгъдг кндзни. Йер мн ам истыт куы баззайа, уд с смбырд кндзни изры, адм куы аивылой, уд, м с гъе уырдм бахсдзн, м инн ацафонм та лудзысты гъе уым, уыцы ран. Ничи йм цуы. Дуар ыл бахгндзн, ардм др цуг др ничи уал фкны. Афтт вййы. Ахм бстон кувндон вййы.

Угъдй йм... Мн афт исчи куы фцйцуа, уддр й раздахдзни, кдм цуыс, згъг, кдм цуыс, згъг...

Ахм хорз Дзуар у. Табу йын уд, табу! Сывллтты Дзу ар у, сывллтты. Алардыйыл й фдзхсыс, уд хъуам д дзабырт др раласай, хъуам зоныгыл ркнай, м афтмй й Алардыйыл бафдзхс сывллоны. Афтт гъе… – м уд дзурын та цы фхъуы?

– Скув й гъе афт, мн кувг куыд фкнынц, афт скув, Алардыйыл й бафдзхс: Алардыйы хорзх уд, Алар дыйы фдзхст уд! Й мад, й фыды фндиаг бахъомыл уд!

Дынджыр лг уд… Ахм цалдр ныхасы йын згъ, зрдиаг ныхст, уый афт хуыйны – Алардыйыл й бафдзхс. Йер дл уыцы урсср лг у… йеды хицау… (*Подошел ребенок.) Ме ‘фсымры чызг у ай, ацы дыуу др – лппу м чызг.

м нм мн хорз ксы, м см нхълм ксм. М райгуырн бст у, м ххтм ксын ул, хъдтм ксын.

Уырдыгй бир суг фхастой м мад м м фыд, уд-иу суг састой, уд-иу снар (*спрессованный навоз, используемый в качестве топлива) кодтой, с фысты бынй-иу снар лыг код той м гъе уымй сыгътой. Фл ныр гыццыл фхуыздр сты м с… ср нал хъуы.

– Афдз иу хатт йеддм н вййы ацы куывд?

– На, афдз иу хатт йеддм н вййы. Йер й схгндзысты, дл йын й дуар др бахгндзысты изры, куы ничиуал дзы уа, адм куы нал цуой. Уыдтт схгндзысты, м инн абонм … Хъбысы сывллон уыд, гыццыл сывллон, йер ыл цас цыда ид, тынг гыццыл сывллон, м й дл гъе уым аузтон м… Женщина с ребенком: Мн мах.

– Сымах уыдыстут? м дзбх дынджыр лг сси. Афдзм къахй сыххуытт ласта! Дынджыр лг суд, Аларды йын [ахъаз кнд]. Сымахн чызг уыди?

Женщина с ребенком: Кд згъын, гъе ныры кой кныс.

– На, уый фароны кой, фарон кй аузтон, уый.

Женщина с ребенком: м уд инн азм мах др къахй ауайдзыстм?

– Мн ам бадтысты м з хабар куы дзырдтон, мн ацы чызгн куыд дзурын, афт, уд иу сывллонджын рбацыди м, ри-ма, згъын, д сывллон, м, згъын, з адонн фе нын кнон, ай цавр авдн у, уый. Мах ардыгй алыгъдыстм.

м й, згъын, феной. ргом Дзуар у, ргом Дзуар, тынг ргом Дзуар. Дл ма комм акс – цас машинт лууы, уый ма ноджыдр уддр цуынц.

Ардм-иу чи цыди, уый-иу, чындз-иу чи рхаста, уый-иу ног чындзыт мн ам лууыдысты, афдзй афдзм чындз чи рхсса, уый, уд ын хъалон др схсс, м й мн ам рлууын кн. Стй йын исты куы райгуыра – лппу, уд др ын кусарт ак м й… д тохъыл… Мн рдбон дзы иу лппу сцйхаста йе ‘ккойы, бант ыл бабаста йедыл… фыркъа йыл, м й дл ндр цардахъм бахастой, йер схи йедм… схи мыггагм. м йын лппу куы райгуыра, цыппар азы, дам, ын лппу н уыдис, м, дам, ын йер лппу райгу ырди, сывллон сын н уыди м. м фыс сластой, цмй Алардыйыл бафдзхсой с сывллоны. Афтт. Нырткк й чындзы др ничиуал хоны, ндр гъе ныр фарон ацафонй нырм… Вновь подошедшие: Алардыйы хорзх у уд!

– Ахъазгнг уын уд!

Табу сын уд! Зрдиаг куывдтыт кнынц! Йер ксыс, мн ай дынджыр лг у, м слууыд, м рацыд. Йер й уый зонг куы книд, уд ыл уый слууид? Не слууид. Фл й н зо нынц, м сын йед др нй… Н й ‘мбарынц, н й зонынц, цы у, уый.

Адм ма… Йер-иу изры фондз сахатыл др ма адм афт цудзысты м цудзысты. Дардй чи цуы, уыдон ргм рбафтынц. Сихорй, дыууадсй фстм цуын байдайынц.

Дыууадсыл й… Цалынм й байгом кной, удм ардм цун нй. Дл уым дуар. Дл уый кувндон у, м гъе уый куыддр байгом кной, иунг лг ын и, чи у, уый др дын бацамонин – нал зыны, иу урсср лг, м й гъе уый байгом кны, м й изры др йхдг схгны. м уырдм нй, цуг йм не ‘мблы. Йер, дам, бафлладтн, бир азты, дам, дзы дн, м, дам, бафлладтн, йер й км ратдзни, мгъа.

Уый др… Гъе уым чи кса, уый… Мидгй фснайын хъуы, сыгъдг й дарын хъуы. Сыгъдг, дуртт др ын сахорын, м гъе уд байгом кн. Йер й абон дал уырдыгй касты сты, м мн ам дуртт байгом кодта, стй дл кувндон хдзар др байгом кодта, й дуар длрдыгй и.

Хорз кувг адм дзы и, дыуу лджы др хорз зрдиаг куывдтыт кнынц.

Фарон м гыццыл чызг дл уым фцйцыд м дзвгар фбырыдис, м азылди къуыбылеццытгнг къуыбылеццытгнг м пысыратм ныххауди, м ма й, дл уым быругонд и, м ма й телт баурдтой…. пысы раты ‘хсн. Ндр пысырай басыгъди, ндр църмыхст фци, мн, мн д фарсм бады. Фбырыдис м къуыбылеццытгнг азылди – църмыхст др н фци, църмыхст! м ма йм лгт ратахтысты, ул, дам, иу сывллон разылди, згъг, м йын ницы уыд ппындр.

Длм цуын зын у, м фбырыди.

Вновь подошедшие: Бргбоны хорзх у уд!

– Ахъазгнг уд, ахъазгнг! Алардыйы хорзх у уд!

Афт цудзысты м цудзысты… Вновь подошедший мужчина: Алардыйы хорзхт у уд!

– Ахъазгнг дын уд, ахъазгнг!

Он же: рткк дм сывллон схсдзысты.

– Аларды уе ‘пптн др ахъазгнг уд! Дзбх ут!

Дзбх ут!

Текст № 26. Цопанов Таймураз, 1927 г.р., сел. Горный Дзуарикау.

Текст записан 17 декабря 2010 г.

– Алардыйы кувндон махм ул рагъны и, афт срдыгон м фцуынц, майы мй. Ул уыцы фндагыл, гъе уым фа лейы ул ахм къуыбыр и, ахм, м гъе уырдм фцуынц.

– м куыд арзт у? Хорз арзт, ног арзт у?

– Ницы арзт дзы и ппындр, афт у, фыццаг заманы куыд уыд, афт, просто къуыбыр, и всё, м йм цуынц сылгоймгт м сывллтт.

– м кд вййы уыцы бргбон?

– Уый вййы майы фстаг бонт йедты, афт. Афт вййы Аларды.

– Сывллтты бргбон у?

– О, сывллтты. Аларды – сывллтты бргбон у.

– м куыд вййы уыцы бргбон?

– Иу-дс сахатыл ацуынц м гъе уд сцтт кнынц удм: чъирит ск, дзыкка ск, йед куы уа, кусарт, уд урыкк аргвдынц, урс урыкк, м дзы рт фрсчы, гъе фондз фрсчы чъириты ср свр, м физонг, м с ахсс. м с гъе уым скувынц, ам др с скувынц, уым др с скувынц.

– Уырдм цуынц рмстдр сылгоймгт м сывллтт?

– О, ндр ничи фцуы. Лгт н цуынц.

– Дзуары лг др дзы н вййы?

– Н, нй, цй дзуарылг!

– Уд сылгоймгт скувынц?

– Сылгоймгт скувынц схдг.

– Ам, хъуы, фкнынц бргбон?

– Хъуы – иууылдр, уд. Алчидр й сывллтты [бафдзхсы].

– Исты нфччиаг дзы вййы, згъм, айк хрын?

– Айк хрн мйраздр др нй, стй й кой кнн др нй. Гъе уыцы бргбон хъуам афт уа, вналг др см ничи кны, куы с фенай, уддр д цстыт бацъынд к.

– м цмн у цым афт?

– Уымн м гъе уый н кувынц, м уый та сыгъдг у, уымй хуый улдай ницы и, каркй. з ын й дзидза хрг др н кнын, куы райгуырдтн, удй нырм.

– м ма ноджы исты ахмй ис, цы н фччы?

– Хрын алцыдр и, стй хрын… Кмн цы й… уый кй тыххй ныууадздзн, фл… м мн Джеоргуыба н вййы, Джеоргуыбам мй ма ис, згъг, уд уже йчыт йед ты кой, крчыт йедты кой ничиуал кны, хрг др с ничи кны. Фхрынц сусгй тедты, фл, вццгн. Фл бргбоны рстджы нй уыдон… Фл Аларды та – уый бынтон…карз, уый тынг.

– м кувг та куыд фкнынц?

– Чи куыд кувы, чи куыд, чи хуыздр дзуры, чи – къаддр дзу ры, чи – цы. Фдзхсынц схи, с сывллтт дзбх цмй уой, чи райгуыра, уый амондджын, ннизй куыд хъомыл кна, зронды бонм куыд цра, афтт йедт сын фкувынц, Алардыйн фдзхсынц. Афтт йедт сын фкувынц.

– Раздр ма-иу зарджыт др куы кодтой?

– О, кодтой.

– м ныр нал?

– Нал, ткк ма дын… рстг ивы, флтр флтры ивы, м рохгнг цуынц.

– Ам ма ноджы исты кувндтт ис?

– Кувндтт цуынн! Ис дзы бир кувндтт…. Уал уыдон др кувндтт сты. Ул уыцы блас др. Уый др Уациллайы кувндон у. Богъаты уыди уый, Богъаты. Богъатй ам црг др нал и фондзыссдз азы др, фл с блас уым лууы м йм искуы-иу хатт исчит кд рбацуы, фл ничит цуынц. Мн адон хорз цуынц, иуй-иут хорз цуынц.

– м уый та кй кувндон у?

– Уый та – Гуыдиаты.

– Алы мыггагн др хицн кувндон уыд?

– Алы мыггагн др хицн кувндон уыд.

– м блас др афт хуыйны – Богъаты блас?

– О, Богъаты блас. Абттынц, уд… Лентыт йедт. Сырх фдары. Фл дымг тыхджын у, м уыдон др ахссы. Мо лодежь й зонг др н кны. Фарон-ндраз иуаздзыд чызг рбацыд м, дам, Богъаты куывддон км и, згъг.

– нуый уд рт чъириим цуын хъуы, куы цуай, уд?

– Уд! рт чъириим, физонгим, уд! Бгны.

Текст № 28. Джимиева Тима, 1947 г.р., г. Владикавказ. Текст запи сан 12 июля 2010 г.

А потом уже, когда медицина открылась, вот помнишь, нам прививки делали, чтоб мы не болели, и люди не стали болеть. Но пока медицина не была так развита, люди же знали только молит вами лечиться и чистотой. Ну как… Чистотой такой… и телом и душой чтобы были чистые. Ни колбасу, ни свинину – ничего в дом нельзя было приносить. И вообще, раньше наши предки сви нину не ели. Вот я сколько себя помню, в Гизели мы жили, хъуы цардыстм, м-иу н сыхгтм др уыди. м нын иу хатт н мады фыд хуы балвар кодта, заинаг хуы, м й н фыд куылты исты фкодтаид, уый н зыдта. м, дам, дзы мн бргбонм аргвд, куыддрт… м куыддр фзындысты, афт иу гуырдзиаджы рбакодта м хуы др д хъыбылт ауй кодта. Удй фстм мах хдзары йед никуы уыди. Уый та йер м мады фыд зронд лг, м сиахс уыд, м йм не сдзырдта, не сфрзта згъын, ндр мах хдзары хуыйы фыд др никуы уыди, йед др… Уымн м куывтам Уациллам, Джеоргуыбам, Рекомм. Все праздники отец очень почитал, и вот я сколько помню, уынджы нын уыди палисадник, м нын дзы дидинджыт уыди. А двор у нас тоже, знаешь, как? Мн ардыгй урт уынг цй урх у, уыййас, ардыгй мн тигъм – ахм крт нын уыди, м нын дзы уыди й иу фарс хдзар м сарат, инн фарс та – зронд хдзар, самандурй хдзар, дзбх хдзар. м н фыд хстй инвалидй ссыд, м авд сывллоны та схссын хъуыди, м й уый фст, куы бахъомыл стм, уд й кирпичй облицеват скодтам, йеры онг др афт у, м й ничи зоны, мидгй самандур у. М фыд иу афт загъта, самандур хъармдр у, стй… здоровее. Уымн м самандурн й хуылфы ис хъмп, м хъмп хуынкъ ну – воздух проходит, вот из-за этого он всегда говорил, что это ды шит, остальное не дышит. м афт у. з дын й цй тыххй дзурын – всё они чисто делали так, что и морально, и физически, и материально чтобы было в доме чисто, когда… Алардый-иу куы фрынчын, уд.

– Мады Майрмы кувндон км уыди, уырдм-иу цыдысты Джызлй?

– О, алы ранй др м цыдысты, фл с бон куы уыди, уд.

м чи урдттыл, чи цы, чи цм, алы хъутй др цыдысты.

– Алардыйы стырдр кувндон Зджыды уыди?

– О, Зджыды уыди, фл… Йер Уациллайы кувндон ис Дргъвсы комы, фл мн Джызлы др м Уллаг Са нибайы дллаг крон, къуыбырыл, Джызлы крон, скодтой Уациллайы кувндон. м къуыбырыл ис, м къуыбырыл скодтой, асинт йм скодтой Джызлы лппут, уым схгдтой сеткй, асинтыл куы схизай, уд др дуар байгом кн м мидм бахиз, нуый м хъом др куыд н цуа, м дзы йед скодтой… Алкмн др афт н уыди уырдм цун, м скодтой схицн иу ран, м уырдм куывтой. Уым та уыди… вроде рмдзарм уыди, м уым др кувндон уыди, фл-иу уым скодтой Уациллайы кувндон. Джызлы ис галзилн др, кддр арв рцавта блас, м йын хлтт сппрстой, м кй галы хал схауа, н (хал куыд ппарынц, уый зоныс?), уый-иу аргвстой. Йер уыцы бргбон Джызл йеддм ничиуал кны, мн й телевизоры н феныс? Йер уый Джызлы ис, ндр й никуыуал кнынц, Джызл та й н рох кнынц. Они всегда, ни кто не скажет «нет», й хал куы схауа, йер фос км и. Кд афт н уа, уд та йер ацы аз мысайнгт н сврдтой, м уыцы мысайнгтй уый фст гал балхндзысты, м й хъуы уынгты ракндзысты, м йыл лентыт, уынджы куы фцуы, уд й адм фзонынц, м, ома, йер уымй хуыздр цы и?

Н хъуы рох кнын. Это всё очень хорошие дела. Кувынй хуыздр ницы и. Уымн м раздр н уыдис дохтырт, м-иу адмн с рынчынт… стй адм афт др н рын чын кодтой. Фл-иу куы фрынчын сты, уд-иу куывтой м куывтой, м-иу с куывд Хуыцаум фехъуыст, сыгъдг зрдй кй куывтой, уый, м-иу с сывллтт др сдзбх сты. Йер мн Алардый рынчын, йер др ма мбисондн баззад, зронд устыт куыд фзгъынц: «Алар ды ма д макуы адава!». м-иу Алардый чи фрынчын, уый-иу тыхст рынчын уыдис, агъуыстй-иу й ддм н уагъой, мидм др м никйы уагътой, мад кн бинонтй исчи. Стй куыд уыди, й буар-иу рафаста, дзуарй… мн ма йедт хъуыды кныс, цсгомыл др куы вййы, молодойтыл никуыл вййы, фл ма зрдтыл. Мнн м фыд хстй куы ссыдис, уд афтмй фрынчын, м цас адймаг, сывллон стырдрй фрынчын уа, уыйас уззаудр вййы.

м й цсгомыл… йеды хуызн баззади. Не сильно, но все равно, посторонний не замечал, фл чи й зыдта, уыдон.

Стй ма Джызлы бир кмндрты уыдис афт, и не то, что Джызлы, но и в других местах в Осетии так было. Уымн м уый та-иу куыд бахъахъхъдтаис… С прикосновением воздуха эти болячки воспаляются, а когда в комнате…. м сывллон та все время рвется на улицу, как проследишь, так и будет.

Сывллоны-иу куы н рауагътой, уд-иу… Но редкие бывали случаи, когда воспалялись болячки. Мн рткк дзуарй уымн нал кнынц, искуы-иу хатт ма фрынчын вййы.

– Уый-иу рынчын куы фци исчи, фл нуый др ын бргбон н уыди?

– Алчидр, й хдзары сывллон кмн уыди… уый уыди сывллтты бргбон. Уый вййы майы райдайн.

Уый рткк числот кнынц, фл раджы н фыдлт нымадтой афт: иу бргбонй инн бргбонм уал къу ырийы. Поэтому я всегда прислушивалась. Йер-иу н сыхы лгт куы бадтысты, уд др-иу з хъуам сбадтаин ахм ран, цмй мм истыт хъуыса, цыт дзурынц, цй кой кнынц. м йер цй кой кнынц, лгт цй кой фкнынц – бргбтт, цыдрт, куыддрт. Адм й куыд кодтой, уый растдр у, чидр та й ндр… Никогда не надо писать числа, уымн м н мадлт м н фыдлт къуыригай нымадтой, мн Уациллай Хетджы бонм дыуу къуы рийы, стй та Кхцгннтм – къуыри… м-иу афт ра уад, м Кхцгннт м йед… баиу сты, уымн м ви сокосный год, короткий год.

– м-иу бргбон та куыд скодтой?

– Ацы бргбон вййы майы райдайн, в первых числах мая.

Сывллтт кй хдзары уыди, всегда делали рт чъирийы.

Стй ма-иу мн ахм гыццыл гуылт. Вот такие малюсенькие.

С хуылфы – ницы. О, рт, рт чъирийы м рт гуылы – гъе уыдон др ма-иу скодтой, м-иу с скуывтой Хуыцаум.

м-иу ахм адймаг агуырдтой кувынм, се ‘рт чъирийы сын чи акува, йер мн дзуртт йедт кй уырны. Мн иуй-иут рт чъирийы скны, фл й уырнг н кны. Но всегда старались такого человека позвать, который действитель но верит в Бога, в эти праздники, и кто от души помолится, не губами, а душой. Вот тогда… гъе уыдоны куывд фехъуысы.

– Куыд-иу скуывтой?

– Абон, Аларды, д бон у, м дын мн ацы хдзары рт чъирийы барст унт. С сывллтт д фдзхст унт, д фарн м амондй хъахъхъд унт, низ см хстг куыд никуы рцуа, м д арфй ннизй куыд бахъо мыл уой.

м ма д зрдйы цы и, уый. Афт згън нй, ацы рт чъирийы дун сты. Абон д бон у, м дын ацы хдзары рт чъирийы барст унт. Мн куыд фкувм, мн Лгты Дзуар, мн афт… Там не так, а вот именно вот так. Барст унт. м иу з м мады нал уагътон: барст, цм с барын хъуы? Я думала вот измерять.

Йер ма-иу н мад куыд кодта, уый зоныс, йед-иу куы уыд, уд? Мн чындз куы рхссынц, уд ын срыздй й срыл н сисынц, м й уый фст искуы агъуысты атъыссынц. Уый-иу уый фст…не всегда в доме это краси во смотрится, потому что и плохой глаз, и хороший глаз. м иу с н мад систа м-иу афт загъта, зондджын адймаг й цары бавры: флтау счъизи уд рыгй, чем искйы чъизидзинадй. м-иу й уый цары сврдта. Н мад уыцы хдзарм рцыд, м уыцы хдзары сывллтт ныййард та. м-иу схызти, срызд км уыди, уырдм, м-иу мн уыцы рт чъирийы, йед… гуылы – с хуылфы сын ппындр мацы бак – просто гуылт, дзул-гуылт, цхх др дзы айзрд. Кроме соли и сахара туда ничего не положи. м иу уд бакодта, м-иу с м мад уым бахордта. Уый амыдта уый: у рынт ахрон, д рын бахрон, ома дм Алардыйы рын дм куы ‘рцуа, уымн м бир азты бир сывллтт амардысты. м-иу афт – д рын дын бахрон, йер др афт зронд устыт куы фзгъынц: д рын бахрон, уымн, ома ды м хъбул д, м ма фрынчын уай, флтау й з бахрон, м з фрынчын уон. Йер уый амоны уый, м иу н мад схызт царм м-иу уым цыдрт дзырдта. м иу з асиныл сбырыдтн м-иу м хъуыстон, м та-иу ын:

ахордтай та с сусгй. Ай, Аларды д макуы адава! Ныр м мад афдз м рдгы разм амард, м-иу м мадм куы уыдтн, м-иу куы бадтыстм, куы ныхст кодтам, уд-иу ын куы дзырдтон, ды, згъын-иу, царм куы схызт, уд-иу, згъын, дм з куыд хъуыстон, уым цыт дзырдтай: «--, м сывллтт, з уын у рын бахрон! Флтау з, м мын сымах дзбхй бахъомыл уат. м мн ацы рт гыццыг гуылы у рын уд, низй ум чи и, уыдон, м с з рткк бахрдзынн, м м сывллттыл низ мацы рцуа».

– Уый-иу куы скуывтой, уый фст, н?

– О, куы скуывтой, уый фст. Мн-иу уыцы куывд куы скод той, уд-иу уыцы рт м мад систа м-иу с й срыздм сврдта, уырдм ркуывта, м сывллтт уым ныййардта, й хдзарй с не ‘рбакодта, м уый тыххй-иу й срыздм схызт м-иу срыздм куывта. Срызд й цмн хонынц – уымн др ис зд, м-иу м мад куывта: «У рынт бахрон, м уыл ницы ма ‘рцуа». Гъе уыцы рт гыццылы… рт чъирийы-иу куывтой, м ма-иу рт гыццыл гуылы. м уыцы рт гуылы сылгоймаг схссы йедм… м Алардыйн баку вы й срызды цур. Нырткк та с ныззыввыт ласынц м кмдр бамбийынц. Йе ‘фсин зронд уыд м й зыдта, куыд хъуы, раздр-иу йе ‘фсин куывта, ‘фсин куы нал уыд, уд та м мад куывта. м з йе ‘фсины йедт нал хъуыды кнын, з уд гыццыл уыдтн, куы амард, уд мыл 3–4 азы цыд, м м мад др йе ‘фсинй цы федта… Дзгълы н фзгъынц, мбисондн баззад, й хдзары чи цы федта, дде др уый кны, афт у.

м мн лгт др, устыт др куы дзурой, уд не то, что ныхстм хъусын, а открыть для себя что-то.

– Сывллон-иу куы фрынчын, уд-иу сырх хъуымац баппрстой дуарыл?

– Уый фадынг хуыйны, мн афт куы рафады, когда пры щики, уый фадынг хуыйны. Ну стараются что-то красное, или раньше не было такого, схдг-иу с хъуымцт ахуыдтой, чисто красное никогда не шили, исты хъулон-мулонт. Ныр та и штанишки есть красные, и маечки красные есть – всё есть крас ное, и уже такого не надо. Фл раздры заман та хъуыд, м-иу куы н уыди, уд ын-иу исты сырх йед й ул атыхтой – сырх прастинайы, сырх србттны, цы уыди-иу сырхй хдзары, уый, уымй й буары йед райса. Вроде красное убирает это… Вот в медицине еще процесс, когда белокровие бывает, когда бе лые капилляры переборят красные, то кровь становится белой.

Врачи часто людям предлагают красные яблоки есть, бурак есть, чтобы в организме вот эти белые не перебороли красные.

Тексты песен об Аларды, не публиковавшиеся ранее Алырдыйы зарг Табу, Аларды, табу Д хорзхй!

Хуыцауы раз цытджын здт!

Стыр хохыл куы рахызт, Стыр хрзт нын куыд рхсса!

Табу, Аларды, д хорзхй!

Н сабитн д хорзхй ратт, Хуссары хуымй дын хуымллг!

Табу ‘м табу, рухс Аларды!

Алы сндыл д хуымллг, Бурхъус нл фыс д нывондаг!

Табу ‘м табу, рухс Аларды!

Хъалдзаны сгъ д нывонд ак!

Табу ‘м табу, рухс Аларды! [НА СОИГСИ. Фольклор, п.15, д.23, с.68] Алаурдий зар Рохс Алаурди Изгиди бстбл рацйцудй, Хуарз Уаскергибл оми ранбалдй!

– Кум цуис, рохс Алаурди?

– Дал мбудури федуинагт м з ку цун.

Уд им Уасгерги дзоруй:

– Д ницудм орс гал нивндт кнунц.

Хонсари мну д керехуар, Цгати хуар д бгни аг.

Мисираг взест д врн!

Сувллнти де ‘злу дусй расрф, рохс Алаурди! [НА СОИГСИ. Фольклор, п.7, д.14, с.217] Алаурдий зар Изгиди бстбл рохс Аларди рацйцудй.

Хуарз Уасгергибл оми фемлдй.

– Ой, д фндаг раст, сугъзрин базургин Аларди!

– Ой, д гъуддаг раст, ой, д гъуддаг раст, хуарз Уасгерги!

– Кум цуис, рохс Алаурди?

– Дл будури ифедуйнагтм з ку цун.

– Будур дун кнунц Хонсари мну д керехуар, Цгати хуар д бгниаг, Мисириаг взест д врн.

Мередаг банбг д нисайнаг, Де ‘злу дусй с ду расрф, рохс Алаурди! [НА СОИГСИ.

Фольклор, п.54, д.333, л.229] Алардыхъан Табу й мадн, Алардыхъан, Табу й фыдн, Алардыхъан, Чысылты тыххй табут, Алардыхъан, Табу д хорзхй, Алардыхъан!

Табу де ‘стырдзинадн, Алардыхъан, Аларды буц у, Алардыхъан, Аларды хорз у, Алардыхъан, Мн н сабит де ‘уазг, Алардыхъан!

Бур хъус нл фыс д нывонд, Алардыхъан, Фардгкаг мнуй д чъирийаг, Алардыхъан, Кувг, лгъст дын кнм, Алардыхъан, Гыццылты дын фдзхсм, Алардыхъан!

Табу д хорзхй, Алардыхъан, Алы къуыппыл д хуымилийгт, Алардыхъан! [НА СОИГСИ. Фольклор, п.71, д.21, с.103] Аларды й, табу, табу, лгъст, Аларды, Табу, лгъст, Аларды!

Ул уларвй рараст, Уырдыгй ргъаум бараст.

Гыццыл уныг Ой, табу, ой, табу!

Дардм дм кувдзыстм, Ой, табу, табу, табу, Лгъст, Аларды!

Ой, табу, ой, табу, лгъст, Хъилсы уныг рараст.

Ей, табу, лгъст, Аларды!

Уларвй рараст, Уырдыгй ргъаум бараст, Злдаг синаг й къухы, Хъилсы уныг д нывонд!

Табу, Аларды!

Гыццылт де ‘уазг!

Дардм дын кувдзыстм, Хстгм нм ма рцу!

Табу д мадн, Аларды!

Табу д фыдн, Аларды!

Уддр табу дхицн, Аларды! НА СОИГСИ. Фольклор, п.71, д.21, с.104] ПРИЛОЖЕНИЕ ИЛЛЮСТРАЦИИ Святилище Аларды (Алардыйы дзуар) в сел. Горная Саниба. 26.08.2010 г.

Святилище Аларды (Алардыйы дзуар) близ сел. Дагом (Алагирское ущелье). Фото сер. XX в.

Святилище Аларды (Алардыйы дзуар) в сел. Згид (Алагирское ущелье). 03.05.2011 г.

Камень у святилища Аларды (Алардыйы авдн – Колыбель Аларды) в сел. Згид (Алагирское ущелье). 01.05.2012 г.

Ритуал перекатывания младенцев на камне Алардыйы авдн.

Сел. Згид (Алагирское ущелье). 01.05.2012 г.

Праздник Аларды в сел. Дигора. 23.04.2012 г.

Молитва у святилища Аларды в сел. Згид. 01.05.2012 г.

Праздник Аларды в сел. Згид 01.05.2012 г.

Праздник Аларды в сел. Горная Саниба 2010 г.

Мелкие предметы из сладостей (зонт) Зазблас (ритуальное древо). 10.04.2009 г.

10.04.2009 г.

Мелкие предметы из сладостей Цырагъдарн (ритуальный подсвечник).

(мсыг – башня) 10.04.2009 г. 10.04.2009 г.

Оформление кровати умершей. На кровати – куат/раздарн (передник), србттн (платок), на стуле – макет швейной машинки из сладостей. 10.04.2009 г.

Мелкие предметы из сладостей. 10.04.2009 г.

Пророщенная пшеница. 2008 г.

Научное издание ДАРЧИЕВА МАДИНА ВЛАДИМИРОВНА ВЕРБАЛЬНЫЙ КОД ОСЕТИНСКОГО ОБРЯДОВОГО ТЕКСТА Технический редактор – А.Ю. Цопанова Компьютерная верстка – А.В. Черная Дизайн обложки – Е.Н. Макарова Подписано в печать 20.12.12.

Бум. офс. Формат бумаги 6084 1/ 16. Печать цифровая.

Гарнитура «Times». Усл. п. л. 18,6.

Тираж 300 экз. Заказ № 103.

ИПЦ СОИГСИ им. В.И. Абаева ВНЦ РАН и Правительства РСО-Алания 362040, г. Владикавказ, пр. Мира, Отпечатано ИП Цопановой А.Ю.

362002, г. Владикавказ, пер. Павловский,

Pages:     | 1 |   ...   | 5 | 6 ||
 

Похожие работы:







Загрузка...
 
© 2013 www.libed.ru - «Бесплатная библиотека научно-практических конференций»

Материалы этого сайта размещены для ознакомления, все права принадлежат их авторам.
Если Вы не согласны с тем, что Ваш материал размещён на этом сайте, пожалуйста, напишите нам, мы в течении 1-2 рабочих дней удалим его.